Маладыя парасткі Міжнароднага кінафестывалю "Лістапад" былі паказаны ў тыднёвым марафоне шчодра і разнастайна. У 200 сеансаў на пяці пляцоўках трапілі літаральна ўсе прадстаўнікі нашай краіны, хто на працягу года прыцягнуў да сябе ўвагу.

© Photo : Кинофестиваль "Лiстопад"

Журы назвала лепшы фільм "Лiстапада-2018"

Гэта свабоднае пакаленне. Яны ўступілі ў жыццё і прафесію ў непадцэнзурны час. Яны не ведаюць ідэалагічных забаронаў. Ім дазваляецца тое, пра што старэйшыя маглі толькі марыць. Адкрыты вострыя тэмы, шырокі спектр сродкаў выразнасці. Праўда, грошай на тое, каб здымаць кіно, вельмі мала. Аднак сёння гэта можна рабіць амаль без грошай або за вельмі сціплы бюджэт. Было б жаданне.

Зусім хатняя радасць артыстаў тэатра імя Янкі Купалы - дзесяціхвілінны ігравы "Ягор" Рамана Падалякі або такі ж дзесяціхвілінны "Вахцёр" артыста Рускага тэатра імя Горкага Андрэя Крывецкага. Тут ёсць запамінальныя твары і жаданне выказаць свой час.

Наперадзе паравоза ішла ініцыятыва, а зусім не заданне, справаздачнасць за вучобу або прадзюсарскія амбіцыі. Рабяты здымалі кіно для сябе, а атрымалася і для нас з вамі. Кінатэатр "Беларусь" расшчодрыўся на два моладзевых альманахі, дзе былі, акрамя названых, чатыры дакументальныя і чатыры ігравыя "кароткія метры". Акрамя звычайных гледачоў, іх глядзелі прадстаўнікі здымачных груп, сябры і ўдзельнікі падзей. Залы былі поўныя на гэтым своеасаблівым кірмашы талентаў.

© Photo : Демарш-фильм (2018)

Фільм "Хрусталь" увайшоў у спіс карцін, якія прэтэндуюць на "Оскар"

Журналісты звычайна пішуць пра фільмы асноўнага конкурсу, пра vip-персонаў, знакамітых гасцей з-за мяжы і членаў журы. Да знакамітасцяў будучага фотааб'ектывы не дацягваюцца, ды і ці варта гадаць, у каго творчы лёс складзецца, у каго няма. Асабняком стаяў "Крышталь" рэжысёра Дар'і Жук. Загадзя шырока разрэкламаваная паўтарыгадзінная стужка з'яўляўся на розных пляцоўках, у розныя дні і адназначна сведчыла, што беларуская дзяўчына, якая пажыла ў Амерыцы, мае вялікі творчы патэнцыял.

Больш крытычна успрымаўся зборнік дэбютных работ студэнтаў рэжысёра Івана Паўлава. Мастацкі кіраўнік праекта вызначыў ім цяжкую тэму: "Вайна. Застацца чалавекам". Усе ўдзельнікі альманаха, створанага з дапамогай студыі "Беларусьфільм", прызнаваліся, што дрэнна разабраліся ў тэме. Натуральна, у сілу маладосці яны ведаюць вайну па кнігах і апавяданнях і не змаглі знайсці ключ, які б выявіў гэты матэрыял.

© Photo : "Лістапад" (2018)

Кадр з фільма "Франка" (Альманах "Вайна. Застацца чалавекам"), рэжысёр - Мітрый Сямёнаў-Алейнікаў

Ім вельмі дапамаглі вопытныя артысты мінскіх тэатраў, якія прымералі на сябе маленечкія ролі і змаглі дапамагчы пачаткоўцам рэжысёрам. Асабліва добра гэта атрымалася ў навэлах Мітрыя Сямёнава-Алейнікава "Франка" і Ігара Васільева "Фота на памяць". Вядомыя акцёры Зінаіда Зубкова, Аляксандр Парфяновіч, Аляксандр Брухацкі, Барыс Барысёнак, Вераніка Пляшкевіч, Ігар Дзянісаў, Георгій Маляўскі сумленна і ўмела дапамагалі рэжысёрам зрабіць ваенныя гісторыі пераканаўчымі, пэўнымі. Зрэшты, пазбегнуць фальшы ў многіх кадрах не атрымалася. Думаю, што ў значнай ступені быў вінаваты драматычны матэрыял. Магчыма, калі б далі моладзі выбраць сваю тэму, вынік мог быць лепшым.

Гэта і адбылося ў альманаху дакументалістаў. Невялікія гісторыі чатырох рэжысёраў ішлі па нарастаючай. "Ціхая вуліца" Аляксандры Маркавай добрая па тэме - незаконны знос прыватных дамоў без тлумачэнняў. Прыхільнасць дзяцей да прыроды і жывёлаў. Прыхільнасць дарослых да зямлі. Усё гэта можна разбурыць ў адзін момант. Недахоп фільма - няма адбору матэрыялу. Шмат лішніх дэталяў.

© Photo : "Лістапад" (2018)

Кадр з фільма "Нежаніх" Алены Ясінскай

Сяміхвіліннае інтэрв'ю "Нежаніх" Алёна Ясінская ўмела падала як праблему маладых несамастойных мужчын.

Фільм Кірыла Уласенкі "Дай мне знак" патрыятычны і сацыяльны. Ён распавядае пра пошукава-выратавальны атрад "Анёл". Людзі аб'ядноўваюцца вакол ідэі, свядома і добраахвотна, па ўласным перакананні. Аб'ядноўваюцца, каб шукаць зніклых, якія заблукалі ў лесе. Разгубленых з-за хваробы. Шукаюць і знаходзяць. Мабыць, тут была вельмі няпростая праца рэжысёра, якому даводзілася арганізоўваць здымкі ў складаных умовах, выклікаць людзей на шчырасць.

© Photo : "Лістапад" (2018)

Кадр з дакументальнага фільма "Дай мне знак" Кірылы Уласенкі

Чацвёрты фільм дакументальнага альманаха амаль ігравы. Яго зрабіла Алена Цагельская пра беларускага мастака, які малюе музычныя карціны. Ён называецца "Аляксандр Забаўчык. Мой джаз". Тут яркая арыгінальная палітра мастака і выдатнае музычнае суправаджэнне выкананы як імправізацыя. Мова фільма - мова музыкі. У ім шмат назіранняў і разважанняў філасофскага характару. Вельмі спелая ўражлівая праца маладога рэжысёра.

© Photo : "Лістапад" (2018)

Кадр з дакументальнага фільма "Аляксандр Забаўчык. Мой джаз" Алены Цагельской

Цяжка даць аб пракатным лёсе ўсіх вышэйназваных фільмаў. Ці будуць яны цікавыя шараговым гледачам? Ясна адно - маладыя імкнуцца асэнсаваць свой час без павучальнасці. Рэжысёры самі знайшлі тэмы і герояў. Ёсць надзея, што далей іх чакае не кароткі, а поўнаметражны кінематаграфічны метр.

Па народных паданнях, 27 верасня паўзуноў надзвычай шмат - яны збіраюцца разам, каб запаўзці глыбока ў лес і там легчы ў спячку. Людзі імкнуліся не хадзіць у лес або поле, таму што лічылася: калі змяя ўкусіць у гэты дзень, ніякія лекі не дапамогуць.

Асабліва сцерагліся гадзюк. Насамрэч, шмат дзе на беларускіх землях усіх паўзуноў называлі "вужамі", але калі сапраўдны вуж – істота бяскрыўдная і нават карысная, яд гадзюкі здольны забіць, таму іх знішчалі, а каб пазбегнуць укуса, перад тым, як ісці ў месцы, дзе водзяцца змеі, чыталі загавар. 

Вуж-дамавік аберагаў ад бяды

На беларускіх землях вужы здаўна лічыліся апекунамі дома і дамашніх жывёл. Ім пакідалі малако і ніколі не крыўдзілі, таму што верылі: такі жылец можа папярэдзіць пра няшчасце і нават дапамагчы знайсці скарб.

У хаце вуж жыў звычайна пад печчу. Раней, калі дзяцей саджалі снедаць на падлогу, ён мог выпаўзаць і есці з імі з адной міскі. Малыя гулялі з ім і вуж ніколі іх не крыўдзіў.

Жылі вужы і ў хляве, дзе нават маглі піць малако прама з каровінага вымя. Іх ні ў якім разе не праганялі, таму што па-перше, яны знішчалі грызуноў, якія маглі пераносіць хваробы, а па-другое, лічылася, што калі пазбавіць карову такога "сябра", у яе можа знікнуць малако.

Сыход вужа з хаты з'яўляўся перасцярогай гаспадарам пра нейкую бяду. Напрыклад, неўзабаве ў доме мог здарыцца пажар, або ў яго магла трапіць маланка.

Вужыны кароль, яго дачкі і чароўныя скарбы

Па легендах, вуж таксама мог дапамагчы гаспадару знайсці скарб. У некаторых мясцінах, калі дамашні вуж паміраў, з яго тлушчу рабілі свечку. Людзі верылі, што калі яе запаліць, з'явіцца цэлае змяінае войска на чале з Вужыным каралём, які пакажа, дзе схаваны скарб.

© CC0 / Pixabay / Pezibear

Зачараваныя скарбы і залаты боб на талерцы

Калі Вужынага караля давадзілася сустрэць недзе ў лесе або полі, трэба было пакласці перад ім рушнік. Тады ён нібыта запаўзе на яго і пакіне сваю залатую карону. Але часта караля суправаджала яго світа, і вось гэтыя змеі зусім не былі бяспечнымі, таму тым, хто шукае клады, раілі насіць з сабой ясеневы кій – нібыта калі ўдарыць ім па клубку змей, яны разпаўзуцца, пакінуўшы свайго караля.

Нямала паданняў існуе і пра прыгожых дачок Змяінага цара – вужалак. Яны нібыта да паловы мелі выгляд прыгожых дзяўчын з доўгімі валасамі, а замест ног у іх быў хвост. Вужалкі любілі залатыя ўпрыгожваллі, а вось вопраткі не насілі ніякай. Да чалавечых дамоў вужалкі не набліжаліся, жылі глыбока ў лесе, каля вадаёмаў. Самі дачкі Вужынага цара не робяць чалавеку ніякай шкоды, але там, дзе яны жывуць, шмат змей. Лічылася, што калі чалавек знойдзе ўпрыгожванне вужалкі, яму больш не страшныя змяіныя ўкусы.

© CC0 / Pixabay / JarkkoManty

Па легендзе, Вужалкі маглі ператварацца ў змей, а жоўтыя плямачкі па баках галавы нагадваюць залатыя завушніцы

Змей-волат і цмок-спакуснік

Існуюць на беларускіх землях паданні і пра велізарных змей, велічынёй з дом і нават больш. Па адной легендзе, у даўніну асілак змог перамагчы такога змея, парубіў яго на тры часткі і пахаваў іх асобна – так утварыліся вялікія курганы. Па іншай, людзі здолелі злавіць змея, але не забіць яго, і тады вырашылі закапаць вялізную пачвару. Але кожную раніцу яны знаходзілі зямлю раскіданай. І тады адзін чалавек узяў чорнага пеўня, запраг яго ў стары лапаць і ў ім прывёз да звязанага змея зямлі. Тры разы хадзіў ён так, і больш зямля са змея не асыпалася.

У адрозненні ад велізарнага змея (на вобраз якога, несумненна, аказала ўплыз хрысціянскае паданне пра змаганне святога Георгія з драконам), лятучы змей, цмок, мог пераўтварацца ў чалавека. Паўставаў ён звычайна ў абліччы барадатага мужчыны або прыгожага хлопца. Калі дзяўчына закахалася ў такога, яна неўзабаве памірала.

У абліччы змея цмока ўяўлялі велізарным, памерам з дом, да таго ж, у яго магло быць шмат галоў – некаторыя легенды налічвалі да 12.

Свайму гаспадару цмок прыносіў багацце, але гэтыя грошы лічыліся нешчаслівымі. Часта цмок увогуле асацыюецца з вобразам чорта або Люцыфера, які ненавідзіць усе божыя стварэнні. Падчас навальніцы цмок хаваецца ў дупле старога дуба, таму маланка святога Пятра часцей за ўсё трапляе менавіта ў гэта дрэва.