ВІЦЕБСК, 27 мая - Sputnik. Падчас планавых работ па пракладцы цеплатрасы ў гістарычным цэнтры Віцебска недалёка ад Уваскрасенскай царквы рабочыя натыкнуліся на рэшткі падмурка гасцініцы Брозі, дзе ў свой час жыла жонка Марка Шагала. Працы прыйшлося спыніць, спецыялісты вырашаюць, што рабіць далей.

Гістарычная даведка

Для пачатку варта разабрацца, якую цікавасць прадстаўляе гасцініца Брозі, іншая назва якой - дом Вітэнберга.

Будынак быў пабудаваны ў цэнтры Віцебска ў 1890-х гадах купцом Бейнусам Вітэнбергам. Акрамя самой гасцініцы, у ім размяшчаліся некалькі крамаў, рэстаран з французскай і рускай кухнямі, кегельбан, більярдавая і ювелірная майстэрня Розенфельд. На дачцэ ювеліраў Бэле пасля ажаніўся Марк Шагал. Больш за тое, менавіта ў будынку Вітэнберга Шагалы жылі ў 1915 годзе.

Пасля вайны будынак гасцініцы быў разбураны.

У 2000-х быў распрацаваны праект па ўзнаўленні дома Вітэнберга на гістарычным падмурку гасцініцы. Але ён так і не быў рэалізаваны, паколькі не знайшлося інвестараў, гатовых укласці сродкі ў гэтак дарагі праект.

У 2010 годзе на месцы гасцініцы ўсталявалі пастамент для коннай статуі князя Альгерда, а сам манумент ўзвялі праз чатыры гады.

Цеплатраса не там

Узгадалі аб важным гістарычным падмурку вясной 2020 года, калі пачалі праводзіць рэканструкцыю ўчастка цеплавых сетак. Яшчэ ў сакавіку міністэрства культуры выдала дазвол на правядзенне работ у гістарычным цэнтры Віцебска з агаворкай, што ўсе працы будуць весціся пад пастаянным кантролем Інстытута гісторыі НАН РБ.

Перад пачаткам рэканструкцыі ў план работ былі ўнесены некаторыя карэкціроўкі, і замест таго, каб ісці па старым рэчышчы цеплатрасы, працоўныя выкапалі траншэю там, дзе раней не праводзілася вывучэнне глебы.

Пры раскопках на новым месцы ўдалося выявіць не толькі падмурак гасцініцы Брозі, але і металічныя часткі брамы, замкі, кафлі і старадаўнюю цэглу - некаторыя былі з клеймамі.

Знаходкай зацікавіліся спецыялісты, мясцовыя блогеры і СМІ, таму работы давялося спыніць. Пры гэтым рабочыя адзначылі, што на спрэчным участку ўсё роўна даводзіцца весці працы, але далёка ад гістарычнай знаходкі, паколькі тэрміны здачы аб'екта падціскаюць.

"Цяпер усе навакольныя дамы без гарачай вады не толькі з-за планавых адключэнняў, але і з-за рэканструкцыі, і пакуль мы тут не скончым, ваду ім ніхто не дасць. Здаць гэты ўчастак мы павінны 1 чэрвеня, таму экскаватар працягвае расчышчаць зямлю, але ў баку ад знаходкі", - падкрэслілі супрацоўнікі фірмы-падрадчыка.

На пытанне аб тым, што адбудзецца калі навукоўцы не дазволяць працягнуць працу ў бліжэйшы час, рабочыя адказалі: археолагі будуць насіць жыхарам гарачую ваду ў вёдрах.

"Шчыра кажучы, не бачу асаблівай каштоўнасці ў знаходцы: частка склепа, які разваліўся, і ўсё. Гістарычным мурам назваць гэта цяжка. У нас у горадзе ёсць месцы, дзе мур сапраўды выдатна захаваўся і яго добра абыгралі пры рэканструкцыі будынкаў", - выказаў сваё бачанне прадстаўнік падрадчыка.

Не такая ўжо і гісторыя

Гараджане, у сваю чаргу, падзяліліся на тры лагеры. Многія не ацанілі знаходкі.

"Гэта месца было культурнай каштоўнасцю, якая ахоўваецца законам? Наколькі я ведаю, яго засыпалі, зверху паклалі пліткай і забыліся. Акрамя таго, прычым тут жонка Шагала? Яна ж сама не была мастачкай! У Беларусі процьма месцаў, дзе жылі чыесьці жонкі, давайце ўсе іх ахоўваць", - пракаментавала сітуацыю жыхарка Віцебска Алена.

Другая частка гараджан лічыць, што любую гістарычную каштоўнасць трэба ахоўваць, а тым больш месцы, звязаныя з імем мастака, які ўславіў Віцебск на ўвесь свет.

Ёсць і трэцяя частка жыхароў Віцебска, гатовых ацаніць гістарычную значнасць знаходкі, але пры гэтым яны хочуць, каб своечасова далі гарачую ваду.

"Шагал, зразумела, вядомы мастак, і я не супраць таго, каб знойдзены падмурак вывучалі, але не на шкоду маёй сям'і. І хацелася б даведацца, што будуць далей рабіць з знаходкай: вывучаць ці зноў закапаюць?" - заўважыў жыхар аднаго з навакольных дамоў Сяргей.

І сапраўды: што рабіць з гістарычнай знаходкай?

Цяпер на месцы раскопак працуюць археолагі, якія фатаграфуюць, дакументуюць і вывучаюць знойдзеныя артэфакты.

ГРОДНА, 26 мая - Sputnik, Іна Грышук. Старадаўнія гадзіннікі, партабак, пару памятных медалёў, кулон, а таксама больш за дзясятак розных манет перыяду Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі знайшлі на тэрыторыі па вуліцы Замкавай у цэнтры Гродна.

Цікавыя знаходкі выявілі падчас работ, якія праходзяць на невялікім участку па вуліцы Замкавая паміж былым Палацам тэкстыльшчыкаў і Домам быту. Тут плануецца будаўніцтва копіі комплексу будынкаў, якія былі знесены ў савецкі час.

Гадзіннік, манеты, медалі

На гэтым баку вуліцы Замкавай вядомыя па інвентарах і планах так званы Дом рыбака (Дом з рыбкай), датаваны XVI-XVII стагоддзямі і прылеглыя да яго будынка другой паловы XVIII стагоддзя. У 2019 годзе на тэрыторыі праходзілі археалагічныя раскопкі. Знаходкі не былі заключаны ў адну агульную ёмістасць, хоць і быў знойдзены невялікі скураны футарал з дзвюх частак.

"Усе прадметы знайшлі ў межах аднаго шурфа ў захаваным склепе будынка XVIII стагоддзя, які стаяў побач з Домам рыбака, але крыху на захад, бліжэй да дома №12. У пазамінулым стагоддзі ў доме працавала піцейная ўстанова - шынок. Усе знойдзеныя рэчы выяўлены ніжэй за ўзровень каменнага падмурка склепа дома. У асноўным, гэта прадметы асабістага карыстання і невялікая нумізматычны сход. Магчыма, былі схаваныя ў 20-30-я гады XX стагоддзя, мяркуючы па намінале манет", - распавяла археолаг кандыдат гістарычных навук Наталля Пачобут, якая вядзе археалагічны нагляд на аб'екце па вуліцы Замкавай.

Аб скарбе гаварыць пакуль рана

Самыя цікавыя з знаходак - двое кішэнных гадзіннікаў, медалі, а таксама добрай захаванасці некалькі срэбных рублёў часоў Расійскай імперыі першай паловы XIX стагоддзя. Большасць прадметаў акісленыя і патрабуюць спецыяльнай чысткі пад мікраскопам, ультрагукам, трэба падбіраць склады для чысткі. Напрыклад, адзін са знойдзенных гадзіннікаў, моцна сапсаваны карозіяй - пабіты корпус, скрозь карозію можна разгледзець ўнутраны механізм.

"Манеты не ляжалі ў адной ёмістасці, тым не менш, не выключана, што яны звязаны і складаюць адзіны комплекс.

Пасля камеральнай і навуковай апрацоўкі ўсе прадметы з апісаннямі і фатаграфіямі будуць мною апублікаваныя і размешчаныя ў агульным доступе", - кажа археолаг.

Можна зрабіць першае ў Гродне кафэ-музей

Спецыяліст адзначае, што знойдзеныя прадметы ў будучыні могуць стаць часткай экспазіцыі інтэр'ераў будучага кафэ, бо кафэ-музеі папулярныя ў Еўропе.

"Дзякуючы раскопкам на Замкавай у Гродне з'явілася такая ж унікальная магчымасць арганізаваць уласнае кафэ-музей, якое дапаможа паказаць атмасферу, культуру харчавання і жыцця гродзенцаў таго часу", - дзеліцца сваім бачаннем далейшага выкарыстання адкрытага гістарычнага аб'екта археолаг.

Інвестар, які займаецца рэканструкцыяй, пайшоў на непрадбачаныя дадатковыя фінансавыя выдаткі, каб выяўленыя старадаўнія памяшканні добрай захаванасці, дзе знайшлі ўсе прадметы, якія не былі разбураны ва ўгоду будоўлі, а закансерваваны і захаваны для наступнага выкарыстання. Яны ўвойдуць у перыметр будучага будынка.

У афармленне інтэр'еру кафэ плануецца ўключыць і некаторыя прадметы са знойдзенага прадметна-рэчавай комплексу. Акрамя таго, археолаг уласнаручна ўжо адрэстаўраваў больш за дзясятак прадметаў сталовага посуду - паліўных місак, талерак, гаршкоў, збаноў XVIII-XIX стагоддзяў для стварэння атмасферыва ўстанове.

Залаты скарб быў на суседняй вуліцы

Цікавыя знаходкі і скарбы даволі частая з'ява пры рэканструкцыі старадаўніх будынкаў у цэнтры Гродна. Адзін з самых цікавых і буйных скарбаў быў знойдзены ў доме вясной 2018 года на вуліцы 2-й Працоўнай, якая знаходзіцца прыкладна ў двухстах метрах ад будоўлі на Замкавай, 12. У скрыначцы з-пад тытуню, якая больш за 70 гадоў праляжала пад бэлькай столі яўрэйскага дома, апынуліся залатыя манеты Расійскай імперыі і міжваеннага польскага перыяду, кольцы, завушніцы, зліткі агульнай вагой каля 500 грамаў.

Скарб з вуліцы Працоўнай ацанілі ў 20 тысяч долараў, гэтую суму падзялілі паміж ўласнікам будынка і трыма будаўнікамі, якія знайшлі шкатулку з золатам. Сам скарб быў перададзены ў Гродзенскі гісторыка-археалагічны музей.