Сакрэт паланэза Агінскага, які ледзь не стаў гімнам Беларусі

Вера Дашкевіч, Sputnik

Паланэз Агінскага — гэта, як "Мядзведзі" Шышкіна і пушкінскія "Буря мглою…", частка абавязковага багажу, які выносіць з агульнаадукацыйнай школы малады чалавек.

З часам нейкія дэталі забываюцца, і ўжо з вуснаў у вусны вандруюць не моцна смешныя жарты з серыі "а хто напісаў паланэз Агінскага?".

Хоць той, хто напісаў, стварыў неверагодна пранізлівую музычную гісторыю, якая заваявала канфліктуючыя у той час бакі, а ў канцы ХХ стагоддзя ледзь не стала беларускім гімнам.

Кампазітар па сумяшчальніцтве

Міхал Клеафас Агінскі павінен быў стаць перш за ўсё высокапастаўленым чыноўнікам. Ён нарадзіўся ў сям'і, дзе мужчыны з пакалення ў пакаленне займалі высокія пасады: былі ваяводамі ў розных землях — Віцебскай, Тройкайской, Віленскай. Так што цалкам лагічна, што будучага вялікага кампазітара рыхтавалі да вялікай палітычнай кар'еры. У рэпетытары ўзялі Жана Ралена, які прыехаў у маёнтак Агінскіх з Вены, дзе займаўся навучаннем і выхаваннем будучага аўстрыйскага імператара Леапольда II.

© Sputnik / Николай Пашин

Рэпрадукцыя партрэта кампазітара Міхала Клеафаса Агінскага

Рален загрузіў сямігадовага хлапчука разнастайнымі дысцыплінамі — ад матэматыкі да палітычнай эканоміі. Часам заняткі доўжыліся па 16 гадзін у дзень. Займаліся і музыкай — прычым не толькі ігрой на інструментах, але і тэорыяй. Але ўпор быў усё ж такі на "сур'ёзныя" навукі.

У выніку ўжо ў 19 гадоў Агінскі стаў дэпутатам сейма, а затым перайшоў на дыпламатычную службу, працаваў паслом Рэчы Паспалітай у Нідэрландах і Вялікабрытаніі. Ужо на радзіме атрымаў пасаду Вялікага падскарбія — міністра фінансаў Вялікага княства Літоўскага.

А потым здарылася паўстанне Касцюшкі

Да 1794 года Рэч Паспалітую ўжо дзялілі двойчы. Расійская імперыя, Прусія і Аўстрыя паступова адрэзалі ад літоўска-польскай дзяржавы кавалкі тэрыторый. У пэўны момант мясцовая шляхта не вытрымала і падняла паўстанне. Кіраваў мяцяжом генерал Тадэвуш Касцюшка.

Агінскі не проста падтрымаў пратэст — ён на ўласныя грошы сабраў і падрыхтаваў атрад у дзве з паловай тысячы чалавек.

Паўстанне было задушана, Агінскага абвясцілі ў вышук — ён вымушаны быў бегчы. Пад выглядам лёкая дабраўся да Вены, адтуль рушыў у Італію, і далей — у Турцыю. Менавіта там яго заспела навіна аб тым, што Рэчы Паспалітай больш не існуе. 24 кастрычніка 1795 года суседнія імперыі канчаткова падзялілі паміж сабой польска-літоўскую дзяржаву.

Вяртанне і "Развітанне з радзімай"

Агінскі змог вярнуцца на радзіму толькі напачатку ХIХ стагоддзя, калі на расійскі трон узышоў Аляксандр I і, па рэкамендацыі аднаго літоўска-польскага арыстакрата Адама Чартарыйскага, абвясціў амністыю для ўсіх удзельнікаў паўстання Касцюшкі.

© Sputnik / В. Калиничев

Палац кампазітара Міхала Агінскага

Агінскі пасяліўся ў Залессі (цяпер пасёлак у Ашмянскім раёне — Sputnik), ажаніўся ў другі раз. Займаўся домам і пісаў музыку. Наогул займацца кампазітарствам ён пачаў яшчэ ў юнацтве. Музыцыраваў і калі працаваў чыноўнікам — прычым даволі паспяхова. Нягледзячы на няпростыя адносіны паміж Рэччу Паспалітай і Расійскай імперыяй, яго творы падабаліся нават Кацярыне II.

Але менавіта ў Залессі быў напісаны і ўпершыню выкананы яго знакаміты паланэз "Развітанне з Радзімай". Гэта была гісторыя не столькі пра эміграцыю, колькі пра знішчэнне краіны.

Парадокс, але гэта пранізліва патрыятычны твор стаў вельмі папулярным у Расійскай імперыі — краіне, у тым ліку адказнай за знішчэнне той самай Радзімы Агінскага.

Расійскага чыноўніка з Агінскага не атрымалася

У 1810 годзе Агінскі распачаў спробу працягнуць кар'еру — стаў таемным дарадцам Аляксандра I і расійскім сенатарам. Але яго ініцыятыва аднавіць з былых правінцый Польшчы Вялікае княства Літоўскае падтрымкі не знайшла. Агінскі падаў у адстаўку і эміграваў у Італію.

Тут ён сабраў і выпусціў асобнай кнігай зборнік сваіх нот, у тым ліку і знакаміты Паланэз №13 ля мінор "Развітанне з Радзімай".

Агінскі нарадзіўся ў Варшаве, і ўспрымаецца ў свеце як польскі кампазітар, але яго "літоўская" гісторыя і "залесскі" перыяд дазваляюць беларусам таксама казаць пра яго як пра "свайго".

Паланэз Агінскага нават разглядаўся на пачатку 90-х як варыянт дзяржаўнага гімну Беларусі. Чаму не прынялі, да канца незразумела. Па адной версіі, абурыліся камуністы. Па іншай, кампазіцыя здалася экспертам занадта складанай для выканання.