Вольга Караленка, Sputnik.
Зіма — не сезон для турыстаў, таму і ў спецыфічных сувенірных крамах Траецкага прадмесця зараз зацішша. Прадавец галярэі "Славутыя майстры", якая размешчана побач з адным з домікаў на набярэжнай, Тамара Прохарава паспявае кожнаму з завітаўшых прысвяціць столькі часу, колькі было б немагчыма спякотным летам. Ну а цяпер не толькі прапаноўвае завітаўшай дзяўчыне розныя фасоны вышыванак, але і падбірае да іх паяскі, завушніцы, вянкі.
Патэнцыйнай пакупніцай аказалася расіянка Каця Барабашава. У Мінск яна прыехала да сяброў па перапісцы. Будучы паракладчык — студэнтка Варонежскага ўніверсітэта — мае далёкія беларускія карані па дзядулі. Мабыць, гэта і паўплывала на любоў да арнаменту, вопратку з якім яна мэтанакіравана шукала па магазінах горада.
— Была ў "Сталіцы", бачыла фабрычны тавар, але захацелася ручной работы, таму завітала сюды.
Дарэчы, у "Галерэі" можна знайсці вышыванкі і аўтарскія, і фабрычныя такіх вядомых вытворцаў, як Аршанскі льнокамбінат, "Скарбніца", брэсцкі "Этнапіпл" ды і многіх іншых.
Работы розняцца і па тыпу тканіны, нават калі на адной і той жа напісана "лён", і па кошце. Вышыванку можна набыць ад 30-40 рублёў да 150-200. Вельмі многа фактараў уплывае на кошт, хоць некаторыя ляжаць на паверхні. Ручную вышыўку маленькімі крыжыкамі лёгка адрозніць ад машыннай, на першыя кошт звычайна вышэйшы.
Хоць і незаўсёды. Па словах вядучага спецыяліста, кансультанта галерэі "Славутасць" Мірыны Каржанеўскай, усё залежыць ад аўтара. "Многія ставяць рэальныя цэны, таму і аўтарскія работы бываюць танней за фабрычныя. Мне вельмі падабаецца спалучэнне кошту і якасці у аршанскай і брэсцкай фабрык. Разнастайны асартымент. Але галоўнае — тая энергетыка, якая сыходзіць з вышываных рэчаў. Мы ж не проста прадаём, мы падбіраем, зыходзячы з падзеі. Вось, напрыклад, вельмі часта набываюць ручнікі. Пытаемся, для чаго канкрэтна: маладым пад ногі паслаць ці каб хлеб-соль на ім паднесці. Арнамент жа ўсюды розны. Птушачкі адна за адной ідуць — перыяд заляцання. Калі адна насупраць другой і так званы вазон у цэнтры — на вяселле як сімвал дабрабыту і дастатку".
Нашу размову тым часам перабівае пакупніца. Маша выбрала чырвоную майку з арнаментам, на этыкетцы якой таксама апісанне: сімвал прыгажосці, росквіту. Падыйдзе сяброўцы з Польшчы, для якой дзяўчына і шукала падарунак. Яна год працуе валанцёрам у Беларусі, вельмі цікавіцца нашай мовай, культурай, таму і выбірала "беларускую" майку.
Дарэчы, моладзь сярод вышыванак шукае менавіта лёгкія фуфайкі. Якія пасуюць да джынсаў і летніх спадніц.
А вось Тамара Іванаўна заўсёды прапаноўвае маладым наведвальнікам прымерыць блакітныя вышыванкі, паколькі ведае, як яны пасуюць да джынсаў. А апрануўшы, іх ужо не хочацца і здымаць.
А як вышыванкі мяняюць твар! Каця, далучыўшы яшчэ вяночак ды паясок, ператварылася ў тыповую беларускую прыгажуню.
Колеравыя адценні можна выбраць любыя — ад традыцыйнага белага да чорнага, як і тып гузікаў, арнамент і яго памер.
Нягледзячы на тое, што сцены аднаго з пакояў завешаны кашулямі і сукенкамі, калі вам нешта не падабаецца ці не аказалася вашага памеру, без пажаданай абноўкі вы не застанецеся.
Непасрэдна тут, у галерэі "Славутыя майстры", і выслухаюць вашы пажаданні, і нават здымуць меркі. Па папярэдняй дамоўленасці сюды прыходзіць майстар, якая і абмерыць, і падбярэ разам фасон. Варта толькі загадзя папярэдзіць.
Ёсць у краме і асаблівыя кліенты, якія прыходзяць за вышываным адзеннем не з кашальком, а са спецыяльным сертыфікатам. Цікава, што выпускае іх не майстар ручных работ і нават не магазін — а пакупнік, хоць і не зусім звычайны — пастаянны. Гэта кіраўнік аднаго з прадпрыемстваў, які і сам вельмі любіць натуральныя рэчы з лёну, і сябрам, знаёмым дорыць вышыванкі.
Спачатку дарыў рэчы, а цяпер вось сертыфікаты, каб кожны дагаджаў сабе сам.
Але самыя частыя пакупнікі беларускіх вышыванак, па словах прадаўцоў, не жахары Беоарусі, а іх нашчадкі-замежнікі. Тыя, хто па нейкіх прычынах пакінуў краіну, і зараз арнамент на ільне — тая нітачка, што звязвае з радзімай.
Зразумела, што такая экалагічна чыстая кашуля — яшчэ і выдатны падарунак, які не сорам прыпаднесці на самыя важкія юбілеі. Зусім нядаўна вышыванку ў галерыі "Славутыя майстры" набыў Анатоль Ярмоленка для юбілею Льва Лешчанкі. Так што калі не ведаеце, які падарунак абраць — смела шукайце вышыванку. І для сябе, любімага, таксама. Да іх можна падабраць і мноства прыгожых дадаткаў, якія толькі падкрэсляць беларускасць: ад паяскоў да завушніц ці калье — вышыванага ці з бісеру. Такая рэч упрыгожыць любую вячэрнюю сукенку.
Дарэчы, па старадаўняй вышыванцы можна было сказаць пра ўзрост майстрыхі, а таксама аб месцы яе пражывання. Для Віцебшчыны акрамя асноўных колераў (чырвонага, чорнага) характэрныя шэра-блакітныя, а вось для паўднёвых рэгіёнаў Беларусі больш яркія арнаменты. З узростам жа зусім проста: дробным крыжыкам вышывалі незамужнія дзяўчаты, у якіх на гэта быў час, а вось ткацтвам займаліся ў асноўным замужнія жанчыны.
Пасля таго, як звыклы Новы год адгрымеў, а вуліцы зноў запоўніліся людзьмі, не спяшайцеся развітвацца са святочным настроем, наперадзе чакае яшчэ адно важнае зімовае свята — Стары Новы год. Адзначаецца гэтая дата ў ноч з 13 на 14 студзеня. І, як любое свята, якое прыжылося ў славян, Стары Новы год захоўвае ў сабе масу традыцый.
У Беларусі і Украіне гэтае свята вядомы як "Шчодры вечар", а ў Расіі — "Овсень". Па старым летазлічэнні гэты дзень прыпадаў на 1 студзеня і называўся Васільевым днём, так як быў днём памяці Васіля Вялікага, а напярэдадні памінальнага дня, адпаведна, 31 снежня — Васільевым вечарам.
Ніякага асаблівага сэнсу ў назве гэтага свята не існуе. Так называецца гэты дзень толькі таму, што па юліянскім календары Новы год выпадаў з 13 на 14 студзеня. Сёння мы карыстаемся грыгарыянскім календаром, які быў уведзены ў 1918 годзе, таму свята і завецца "Стары" Новы год.
Раней Стары Новы год адзначалі ва ўсіх краінах Савецкага Саюза. Сёння гэтае свята існуе ў Беларусі, Расіі, Украіне, Арменіі, Грузіі, Малдове, Казахстане і Кыргызстане, а таксама ва Узбекістане і Азербайджане.
Такая традыцыя захавалася і на тэрыторыі Швейцарыі, Чарнагорыі, Македоніі і Сербіі. У апошняй, напрыклад, гэтае свята называецца Сербскі Новы год. У ноч з 13 на 14 студзеня на плошчы ў Белградзе традыцыйна даюць салют.
У Японіі Стары Новы год называецца "рысюн" — пачатак вясны, адзначаецца ён не ў сярэдзіне зімы, а 4 лютага.
Да гэтага свята куплялі добрую прыгожую вопратку. Вечар 13 студзеня называўся "шчодрым", а таму і стол накрывалі адпаведны. Людзі верылі, якім будзе стол, такім будзе і год. Раніцай жанчынам неабходна было прыгатаваць кашу, зробленую з суцэльных зерняў пшаніцы. Кашу запраўлялі салам або мясам. Альбо падавалі з варэннем або мёдам. Таксама гаспадыні пяклі пірагі, бліны або варэнікі.
Святы Васіль лічыўся заступнікам свінаводаў, таму і галоўным пачастункам на святочным стале былі стравы са свініны.
Увечары народ адпраўляўся па суседзях, каб сустрэць Стары Новы год у свеце. Лічылася асабліва важным, каб першым у дом прыйшоў "патрэбны" чалавек, а такім быў малады чалавек са шматдзетнай паважанай сям'і, у якой вялікая гаспадарка. Раніцай моладзь скакала праз падпаленыя снапы сена, каб прагнаць паскуддзе.
У некаторых паселішчах на свята хадзілі калядоўшчыкі. Выканаўцаў калядных песень традыцыйна адорвалі пачастункамі.
Прыкметы гэтага свята былі звязаны як з надвор'ем, так і навагоднім сталом. Напрыклад, калі прыгатаваная святочная каша атрымлівалася пышнай, прыгожай і смачнай, значыць, чакаць трэба добрага года. Калі ж гаршчок у печы трэскаецца або каша выходзіла нясмачная — трэба чакаць дрэннага года.
Таксама лічылася, калі ў ноч вецер будзе дзьмуць з поўдня, то будучы год будзе шчасным і цёплым, калі ж з захаду — чакаць трэба багацця малака, а таксама рыбы, ну а калі з усходу, то ў годзе будзе добры ўраджай садавіны.
Аб ночы народ казаў: "Васільева ноч зорная — да ўраджая ягад". Калі ж надвор'е марознае, але сухое раніцай, то грыбоў у будучым годзе шмат чакаць не варта.
Тыя, хто народзіцца 14 студзеня 2018 года, для поспеху і багацця павінны насіць яшмавы камень. Таксама да вечара 13 студзеня неабходна прыбраць з дому святочную елку і раздаць усе даўгі, каб не быць даўжніком увесь 2018-ы год. І, вядома, неабходна памірыцца з усімі, з кім былі ў сварцы, і дараваць ўсім, на каго трымалі крыўду.
Паводле старажытных традыцый, на стале ў Васільеў вечар павінна была быць шчодрая куцця. Халвы, арэхаў, мёду і разынак не шкадавалі: чым шчадрэй будзе страва, тым насычаней і багацей новы год.
Акрамя таго, на стале абавязкова былі парася, певень або заяц. Усе тры гатункі мяса неслі ў сабе розны сэнс: свініна абяцала багацце, стравы з пеўня — свабоду, а з зайца — поспех ва ўсіх справах.
Немалаважным з'яўлялася і тое, што ўваходзіла ў начынне святочных пірагоў і, што самае галоўнае, варэнікаў на Стары Новы год. Напрыклад, грыбы ў начынні — да доўгага і шчаслівага жыцця, мяса — да дабрабыту, рыс — да багацця, капуста — да грошай, а кроп — да дужага здароўя.
За тыдзень да Старога Новага года нельга было прыбірацца ў новую вопратку, гэта можна зрабіць толькі ў само свята. У гэты дзень нельга казаць віншаванні з адмоўнай часціцай "не" — гэта можа спудзіць жаданне і ўдачу. Таксама нельга сустракаць гэтае свята выключна ў жаночай кампаніі — так можна наклікаць нешчаслівы год.
На святочным стале не павінна быць ракаў і іншых істот, якія адступаюць назад, таму што як можна ў Новы год перанесці былыя праблемы. Таксама ў гэты дзень строга забаронена прыбіраць, таму што можна вынесці поспех і шчасце з хаты.
Дзяўчыны ў ноч з 13 на 14 студзеня варажылі на розных прадметах. Васільеў вечар лічылі самым удалым для прадказанняў. Людзі верылі, што ўсё нагаданае і загаданае ў гэты час спраўджваецца. Аднак Праваслаўная царква не ўхваляе варажбы.
Каляды для нашых продкаў былі галоўным зімовым святам.
7 студзеня ў першы калядны дзень было прынята збірацца ўсёй сям'ёй за сталом, сытным і мясным, каб на працягу ўсяго года быць побач! А ўвечары людзі збіраліся кампаніямі і ішлі калядаваць, абавязкова аднаго з членаў групы апраналі казой.
Калядоўшчыкі хадзілі па дварах, спявалі песні, жадалі людзям дабра і здароўя, багатага ўраджаю. За гэта гаспадары дамоў шчодра абдорвалі калядоўшчыкаў рознымі смачнасцямі.
Каб абрад калядавання ў Лунінецкім раёне Беларусі не сышоў у мінулае і не згубіў свой сэнс, удзельнікі народнага фальклорнага калектыву «Лобчанка» з вёскі Лобча аднавілі і арганізавалі абрад «Каляда» з каляднымі песнямі на мясцовым дыялекце і атрыбутамі абраду: калядная зорка, ражаны, і вядома ж каза, дзед, цыганка. І ў гэтым годзе абрад вырашылі правесці 7 студзеня ў вёсцы Дубоўка, недалёка ад Лобчы.
Жыхары вёскі з задавальненнем і радасцю сустракалі калядоўшчыкаў, якія прыехалі на кані, і па меры сваіх магчымасцяў абдорвалі іх.
Надвор'е было самае каляднае: ішоў багаты снегапад, але калядоўшчыкаў гэта не спыняла: яны спявалі песні, танцавалі, варажылі і весяліліся.
Чытайце таксама:
Матыліцкая: сэнс многіх калядных абрадаў - гэта абарона ад злых духаў
У вёску Дубоўка разам са снегападам завіталі калядоўшчыкі.
Вёска сустракала калядоўшчыкаў, якія прыехалі на кані.
Трэба захаваць дзівосны момант: жыхары вёскі вітаюць калядоўшчыкаў.
Каляды для нашых продкаў былі галоўным зімовым святам.
Увечары 7 студзеня людзі збіраліся кампаніямі і ішлі калядаваць.
Наўкол снег і вільгаць. Чаму б не сагрэцца народным сродкам?
Калядоўшчыкі абавязкова аднаго з членаў групы апраналі казой.
Надвор'е было самае каляднае, быў моцны снегапад, але калядоўшчыкаў гэта не спыняла.
Удзельнікі народнага фальклорнага калектыву «Лобчанка» з вёскі Лобча.
Каб калядаванне ў Лунінецкім раёне Беларусі не сышло у мінулае і не згубла свой сэнс, аматары фальклору аднавілі і арганізавалі абрад «Каляда» з каляднымі песнямі.
Жыхары вёскі з задавальненнем і радасцю па меры сваіх магчымасцяў абдорвалі калядоўшчыкаў.
Каб лепей гралася и спявалася!
Калядоўшчыкі спявалі песні, танцавалі, варажылі, весяліліся і... збіралі пачастункі!
Гаспадары дамоў шчодра абдорвалі калядоўшчыкаў рознымі смачнасцямі.
Калядоўшчыкі хадзілі па дварах, спявалі песні, жадалі людзям дабра і здароўя, багатага ўраджаю.
Бывайце здаровы, жывіце багата!
Да новай сустрэчы, калядная зорка!
Каляда паехала... да наступнага года.
Якія падзеі адбыліся 17 студзеня і чым азнаменаваны гэты дзень у народным календары, чытайце ў спраўцы Sputnik.
Таксама сёння нарадзіліся адзін з заснавальнікаў ЗША Бенджамін Франклін, рускі тэатральны дзеяч Канстанцін Станіслаўскі, амерыканскі гангстэр Аль Капонэ і амерыканскі баксёр Мухамед Алі.
Сёння праваслаўныя вернікі шануюць памяць вялебнага Феактыста і пакутніка Зосіма, якога таксама называлі Пчаляром. У гэты дзень на стол абавязкова ставілі мёд, каб яго ураджай быў добрым.
У некаторых мясцінах на Феактыстаў дзень з вёсак "праганялі чорта": адзін з мужыкоў апранаўся ў кажух навыварат, і яго "білі" і "выганялі" ўсёй вёскай. Таксама палілі кастры і скакалі праз іх. Лічылася, што ў гэты дзень асаблівае раздолле нячыстай сіле.
17 студзеня лічылася прыдатным для варажбы. Дзяўчыны ўвечары выходзілі на вуліцу і глядзелі на неба. Калі Вялікая Мядзведзіца справа, жаданне спраўдзіцца.
Калі 17 студзеня неба яснае, яшчэ доўга будуць маразы.