"Абед у замку, і дужа многа гасцей меў я. Пасля абеду адбылася карусель...", - некалі запісаў у сваім дзённіку Міхал Радзівіл Рыбанька. Радзівілы лічылі, што вядуць свой род ад рымлянаў, а тыя, як вядома, любілі відовішчы і святы.

© Public Domain.

Мікалай Радзівіл Чорны: 10 цікавых фактаў

Ладзіць вечарыны з багатымі абедамі і тэатральнымі пастаноўкамі ў Нясвіжы былі звычайнай з’явай напрацягу некалькіх стагоддзяў. Асабліва адзначыліся ў гэтым Караль і Міхал Радзівілы, пры якіх забавы ў Нясвіжы дасягнулі асаблівага росквіту.

А завёў моду пышна прымаць гасцей Мікалай Крыштаф Радзівіл па мянушцы Сіротка, які ў XVI стагоддзі ў сэрцы сінявокай вырашыў зрабіць сапраўдны рымскі куток. Падышоўшы да справы грунтоўна, на вадасховішчы, што знаходзілася каля палаца, ён стварыў штучную выспу са свяцілішчам у гонар багіні Цэрэры. Менавіта там і адбываліся першыя святкаванні надыходу вясны.  Выглядалі яны даволі цнатліва ў параўнанні з больш познімі, якія сталі адбывацца ў XVIII стагоддзі пры Каралі Станіславе Радзівіле па мянушцы Пане Каханку.

Але гэта наперадзе, а пакуль з’явілася мода здзіўляць, а яшчэ лепш пужаць гасцей незвычайным і нечаканым. Так, напрыклад зайшоўшы ў залу, госці маглі пабачыць замест столі вялікі акварыўм з трохметровымі асятрамі, а навокал – усё ў люстэрках.

Усё змянілася пры Міхале Казіміры Радзівіле. За вялікую гасціннасць і зварот "рыбанька" гэтага прадстаўніка Радзівілаў пазней так і пачалі называць Рыбанька. У нясвіжскай Альбе ён наблізіў свята сустрэчы вясны да яго антычнай сутнасці. На выспу, якая называлася Цытэраю адпраўляліся адмысловыя караблікі са шляхецкай моладдзю, дзе яны гарэзліва забаўляліся. Амаль каралеўскія багацці рода Радзівілаў дазвалялі не стрымліваць сябе ў забавах і Рыбанька, і Пане Каханку балявалі з размахам і, часам, з рознымі жорсткімі вычварэнствамі.

У дзенніку Міхала Радзівіла Рыбанькі часта сустракаюцца запісы, якія характарызуюць забавы шляхты таго часу: "Абед у замку, і дужа многа гасцей меў я. Пасля абеду адбылася карусель. Былі чатыры банды кавалераў: у кожнай бандзе шэф і чатыры кавалеры... Было столькі ж банд дам на фаэтонах. Запрэжаных адным канём... пасля была цудоўная вячэра ў замку, і там нам весела прайшоў дзень".

Пане Каханку - пазёр і бацька селядцоў

А вось як любіў "весяліцца" Караль Радзівіл або Пане Каханку, якога мемуарыст Кітовіч называў "трэцім п’яніцам" Рэчы Паспалітай і адзначаў, што князь "па натуры мала адрозніваўся ад вар’та, а п’яны зусім шалеў... Займаўся распустай, а таксама, выпіўшы, жорстка здзекваўся з розных прыдворных. Нечакана грукнуць ззаду кіем, у час піцця убіць келіх у рот, каб чалавек аж захлынуўся, наліць ззаду за каўнер віна таму, хто марудна п’е, моцна стукнуць галовамі ў час размовы – каб аж выскачылі на лбах гузы, выкідваць розныя фіглі з абразай для жаночага сораму – вось самая прыемная забава Радзівіла".

© Sputnik / Анастасия Волчок

Мядзведзь у афіцыянтах і мода на абжорства: як балявалі на Беларусі

Вядомы і такі выпадак "сяброўскага" розыгрышу, калі  Пане Каханку пажартаваў з Паца, вялікага літоўскага пісара, свайго фаварыта і нязменнага ўдзельніка ўсіх оргій. Аднойчы Пац не сцярпеў грубіянцкіх здзекаў і прыгразіў Радзівілу дуэллю. Але Радзівіл, жадаючы застацца ў сяброўстве, але і адпомсціць сябру за выклік, зрабіў выгляд, што моцна раззлаваўся і загадаў схапіць Паца, закаваць у кайданы і кінуць у турму. Назаўтра пісара апранулі ў смяротную кашулю і вывелі на плошчу ў суправаджэнні ката і ксяндза. Сябры і сам Пац, прасілі міласці ў Радзівіла, але над галавой небаракі завісла сякера. Урэшце, калі Пац папрасіў хвіліну для споведзі, Радзівіл, насыціўшыся жартам, падскочыў да Паца з мілай усмешкай: "Вось бачыш, я цябе больш напалохаў, чым ты сваёй дуэллю".

"Спектакль" працягнуўся багатымі падарункамі Пацу, які так і заставаўся ў саване ў той вечар і скончыўся папойкай ў гонар гэтай задумы. Праз тры дні Пац памёр.

З асаблівым задавальненнем "жартаваў" князь з замежных гасцей: камедыянтаў, гувернёраў і нават паслоў. Мемуарыст Нямцэвіч узгадваў, што папскі нунцый Салузі быў напалоханы да смерці магчымасцю ехаць з Радзівілам на прагулку не ў звычайным экіпажы, а ў лёгкай павозцы на двух колах, запрэжанай шасцёркай мядзведзяў. Праўда і ў іншыя часы беларусы любілі дурыць іншаземцаў.

Гісторыкі сцвярджаюць, што Караль Радзівіл быў вялікім пазёрам з акторскімі здольнасцямі. Многія мемуарысты аднадушна сцвярджаюць, што ў яго было нешта ад блазана і параўноўваюць яго з шэкспіраўскім Фальстафам. Усё жыццё ў Нясвіжы таго часу  нагадвала аперэту ці буфанаду. Так перад выбарамі ён выязджаў на бочцы на рынак і, седзячы на ёй частаваў усіх віном, бічаваў сябе ў перадвелікодную пятніцу, наўмысна ставіў сябе ў анегдатычныя і скандальныя сітуацыі: катаўся летам на санках, запрэжаных мядзведзямі па дарозе, высыпанай соллю, конна ўязджаў на тэатральныя прадстаўленні.

А яшчэ любіў распавядаць пра сябе шляхце ўсялякія "глупствы". То ён нібы разбагацеў, служачы кухарчыкам у нейкай пані Лазоўскай, то нібы ў яго быў раман з сірэнай, ад якога ў Каспійскім моры з’явіліся селядцы. Адам Мальдзіс у эсэ "Як жылі нашы продкі ў XVIII стагоддзі" апавядае, што асабліва часта Пане Каханку паўтараў анекдот аб тым, як ён, удзельнічаючы ў штурме Гібралтара, скочыў на вал на адной палавіне каня, бо другую адарвала гарматным снарадам.

"Хіба не так было?" - пытаўся апавядальнік у сваіх прыдворных, Бароўскага або Валаковіча. "Не ведаю, - гучаў завучаны адказ,  - я гэтага ўжо не мог бачыць, бо яшчэ раней быў забіты". Усё гэта рабілася не толькі дзеля дасягнення асабістай папулярнасці сярод шляхты і замацавання ўлады але і адлюстроўвала густы той эпохі.

Вядома ж, такія баляванні і паводзіны магнацкай вярхушкі былі толькі моднай завядзёнкай у пэўны гістарычны час і для пэўных прадстаўнікоў рода Радзівілаў. Яны былі пашыраны толькі сярод найбольш заможных прадстаўнікоў шляхты са сваім поглядам на смешнае і не маглі замацавацца назаўсёды.

Чытайце таксама:

• Груша па-радзівілаўскі ад повара Вячаслава Кошура - відэа
• Дзесяць фактаў з жыцця самага жорсткага князя ў беларускай гісторыі
• Беларусь містычная: самыя знакамітыя замкі з прывідамі

ВІЦЕБСК, 27 мая - Sputnik. Падчас планавых работ па пракладцы цеплатрасы ў гістарычным цэнтры Віцебска недалёка ад Уваскрасенскай царквы рабочыя натыкнуліся на рэшткі падмурка гасцініцы Брозі, дзе ў свой час жыла жонка Марка Шагала. Працы прыйшлося спыніць, спецыялісты вырашаюць, што рабіць далей.

Гістарычная даведка

Для пачатку варта разабрацца, якую цікавасць прадстаўляе гасцініца Брозі, іншая назва якой - дом Вітэнберга.

Будынак быў пабудаваны ў цэнтры Віцебска ў 1890-х гадах купцом Бейнусам Вітэнбергам. Акрамя самой гасцініцы, у ім размяшчаліся некалькі крамаў, рэстаран з французскай і рускай кухнямі, кегельбан, більярдавая і ювелірная майстэрня Розенфельд. На дачцэ ювеліраў Бэле пасля ажаніўся Марк Шагал. Больш за тое, менавіта ў будынку Вітэнберга Шагалы жылі ў 1915 годзе.

Пасля вайны будынак гасцініцы быў разбураны.

© Sputnik / Павел Вур

На рэшткі падмурка гасцініцы Брозі натрапілі выпадкова

У 2000-х быў распрацаваны праект па ўзнаўленні дома Вітэнберга на гістарычным падмурку гасцініцы. Але ён так і не быў рэалізаваны, паколькі не знайшлося інвестараў, гатовых укласці сродкі ў гэтак дарагі праект.

У 2010 годзе на месцы гасцініцы ўсталявалі пастамент для коннай статуі князя Альгерда, а сам манумент ўзвялі праз чатыры гады.

Цеплатраса не там

Узгадалі аб важным гістарычным падмурку вясной 2020 года, калі пачалі праводзіць рэканструкцыю ўчастка цеплавых сетак. Яшчэ ў сакавіку міністэрства культуры выдала дазвол на правядзенне работ у гістарычным цэнтры Віцебска з агаворкай, што ўсе працы будуць весціся пад пастаянным кантролем Інстытута гісторыі НАН РБ.

Перад пачаткам рэканструкцыі ў план работ былі ўнесены некаторыя карэкціроўкі, і замест таго, каб ісці па старым рэчышчы цеплатрасы, працоўныя выкапалі траншэю там, дзе раней не праводзілася вывучэнне глебы.

© Sputnik / Павел Вур

Находкой заинтересовались специалисты, местные блогеры и СМИ - работы пришлось остановить

Пры раскопках на новым месцы ўдалося выявіць не толькі падмурак гасцініцы Брозі, але і металічныя часткі брамы, замкі, кафлі і старадаўнюю цэглу - некаторыя былі з клеймамі.

Знаходкай зацікавіліся спецыялісты, мясцовыя блогеры і СМІ, таму работы давялося спыніць. Пры гэтым рабочыя адзначылі, што на спрэчным участку ўсё роўна даводзіцца весці працы, але далёка ад гістарычнай знаходкі, паколькі тэрміны здачы аб'екта падціскаюць.

"Цяпер усе навакольныя дамы без гарачай вады не толькі з-за планавых адключэнняў, але і з-за рэканструкцыі, і пакуль мы тут не скончым, ваду ім ніхто не дасць. Здаць гэты ўчастак мы павінны 1 чэрвеня, таму экскаватар працягвае расчышчаць зямлю, але ў баку ад знаходкі", - падкрэслілі супрацоўнікі фірмы-падрадчыка.

На пытанне аб тым, што адбудзецца калі навукоўцы не дазволяць працягнуць працу ў бліжэйшы час, рабочыя адказалі: археолагі будуць насіць жыхарам гарачую ваду ў вёдрах.

© Sputnik / Павел Вур

Працы ўсё роўна прыйдзецца праводзіць - тэрміны здачы аб"екта падціскаюць

"Шчыра кажучы, не бачу асаблівай каштоўнасці ў знаходцы: частка склепа, які разваліўся, і ўсё. Гістарычным мурам назваць гэта цяжка. У нас у горадзе ёсць месцы, дзе мур сапраўды выдатна захаваўся і яго добра абыгралі пры рэканструкцыі будынкаў", - выказаў сваё бачанне прадстаўнік падрадчыка.

Не такая ўжо і гісторыя

Гараджане, у сваю чаргу, падзяліліся на тры лагеры. Многія не ацанілі знаходкі.

"Гэта месца было культурнай каштоўнасцю, якая ахоўваецца законам? Наколькі я ведаю, яго засыпалі, зверху паклалі пліткай і забыліся. Акрамя таго, прычым тут жонка Шагала? Яна ж сама не была мастачкай! У Беларусі процьма месцаў, дзе жылі чыесьці жонкі, давайце ўсе іх ахоўваць", - пракаментавала сітуацыю жыхарка Віцебска Алена.

© Sputnik / Павел Вур

Рэканструкцыя досыць маштабная і ідзе на некалькіх вуліцах

Другая частка гараджан лічыць, што любую гістарычную каштоўнасць трэба ахоўваць, а тым больш месцы, звязаныя з імем мастака, які ўславіў Віцебск на ўвесь свет.

Ёсць і трэцяя частка жыхароў Віцебска, гатовых ацаніць гістарычную значнасць знаходкі, але пры гэтым яны хочуць, каб своечасова далі гарачую ваду.

"Шагал, зразумела, вядомы мастак, і я не супраць таго, каб знойдзены падмурак вывучалі, але не на шкоду маёй сям'і. І хацелася б даведацца, што будуць далей рабіць з знаходкай: вывучаць ці зноў закапаюць?" - заўважыў жыхар аднаго з навакольных дамоў Сяргей.

І сапраўды: што рабіць з гістарычнай знаходкай?

Цяпер на месцы раскопак працуюць археолагі, якія фатаграфуюць, дакументуюць і вывучаюць знойдзеныя артэфакты.