ГРОДНА, 26 мая - Sputnik, Іна Грышук. Старадаўнія гадзіннікі, партабак, пару памятных медалёў, кулон, а таксама больш за дзясятак розных манет перыяду Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі знайшлі на тэрыторыі па вуліцы Замкавай у цэнтры Гродна.

Цікавыя знаходкі выявілі падчас работ, якія праходзяць на невялікім участку па вуліцы Замкавая паміж былым Палацам тэкстыльшчыкаў і Домам быту. Тут плануецца будаўніцтва копіі комплексу будынкаў, якія былі знесены ў савецкі час.

Гадзіннік, манеты, медалі

На гэтым баку вуліцы Замкавай вядомыя па інвентарах і планах так званы Дом рыбака (Дом з рыбкай), датаваны XVI-XVII стагоддзямі і прылеглыя да яго будынка другой паловы XVIII стагоддзя. У 2019 годзе на тэрыторыі праходзілі археалагічныя раскопкі. Знаходкі не былі заключаны ў адну агульную ёмістасць, хоць і быў знойдзены невялікі скураны футарал з дзвюх частак.

"Усе прадметы знайшлі ў межах аднаго шурфа ў захаваным склепе будынка XVIII стагоддзя, які стаяў побач з Домам рыбака, але крыху на захад, бліжэй да дома №12. У пазамінулым стагоддзі ў доме працавала піцейная ўстанова - шынок. Усе знойдзеныя рэчы выяўлены ніжэй за ўзровень каменнага падмурка склепа дома. У асноўным, гэта прадметы асабістага карыстання і невялікая нумізматычны сход. Магчыма, былі схаваныя ў 20-30-я гады XX стагоддзя, мяркуючы па намінале манет", - распавяла археолаг кандыдат гістарычных навук Наталля Пачобут, якая вядзе археалагічны нагляд на аб'екце па вуліцы Замкавай.

Аб скарбе гаварыць пакуль рана

Самыя цікавыя з знаходак - двое кішэнных гадзіннікаў, медалі, а таксама добрай захаванасці некалькі срэбных рублёў часоў Расійскай імперыі першай паловы XIX стагоддзя. Большасць прадметаў акісленыя і патрабуюць спецыяльнай чысткі пад мікраскопам, ультрагукам, трэба падбіраць склады для чысткі. Напрыклад, адзін са знойдзенных гадзіннікаў, моцна сапсаваны карозіяй - пабіты корпус, скрозь карозію можна разгледзець ўнутраны механізм.

"Манеты не ляжалі ў адной ёмістасці, тым не менш, не выключана, што яны звязаны і складаюць адзіны комплекс.

Пасля камеральнай і навуковай апрацоўкі ўсе прадметы з апісаннямі і фатаграфіямі будуць мною апублікаваныя і размешчаныя ў агульным доступе", - кажа археолаг.

Можна зрабіць першае ў Гродне кафэ-музей

Спецыяліст адзначае, што знойдзеныя прадметы ў будучыні могуць стаць часткай экспазіцыі інтэр'ераў будучага кафэ, бо кафэ-музеі папулярныя ў Еўропе.

"Дзякуючы раскопкам на Замкавай у Гродне з'явілася такая ж унікальная магчымасць арганізаваць уласнае кафэ-музей, якое дапаможа паказаць атмасферу, культуру харчавання і жыцця гродзенцаў таго часу", - дзеліцца сваім бачаннем далейшага выкарыстання адкрытага гістарычнага аб'екта археолаг.

Інвестар, які займаецца рэканструкцыяй, пайшоў на непрадбачаныя дадатковыя фінансавыя выдаткі, каб выяўленыя старадаўнія памяшканні добрай захаванасці, дзе знайшлі ўсе прадметы, якія не былі разбураны ва ўгоду будоўлі, а закансерваваны і захаваны для наступнага выкарыстання. Яны ўвойдуць у перыметр будучага будынка.

У афармленне інтэр'еру кафэ плануецца ўключыць і некаторыя прадметы са знойдзенага прадметна-рэчавай комплексу. Акрамя таго, археолаг уласнаручна ўжо адрэстаўраваў больш за дзясятак прадметаў сталовага посуду - паліўных місак, талерак, гаршкоў, збаноў XVIII-XIX стагоддзяў для стварэння атмасферыва ўстанове.

Залаты скарб быў на суседняй вуліцы

Цікавыя знаходкі і скарбы даволі частая з'ява пры рэканструкцыі старадаўніх будынкаў у цэнтры Гродна. Адзін з самых цікавых і буйных скарбаў быў знойдзены ў доме вясной 2018 года на вуліцы 2-й Працоўнай, якая знаходзіцца прыкладна ў двухстах метрах ад будоўлі на Замкавай, 12. У скрыначцы з-пад тытуню, якая больш за 70 гадоў праляжала пад бэлькай столі яўрэйскага дома, апынуліся залатыя манеты Расійскай імперыі і міжваеннага польскага перыяду, кольцы, завушніцы, зліткі агульнай вагой каля 500 грамаў.

Скарб з вуліцы Працоўнай ацанілі ў 20 тысяч долараў, гэтую суму падзялілі паміж ўласнікам будынка і трыма будаўнікамі, якія знайшлі шкатулку з золатам. Сам скарб быў перададзены ў Гродзенскі гісторыка-археалагічны музей.

Май - час вялікіх клопатаў для гаспадароў. Асабліва цяжка гэтай парой прыходзіцца вясковай гаспадыні, бо ад пасаджанай своечасова агародніны залежыць яе будучы ўраджай. Нездарма нашы продкі казалі, што "вясновы дзень год корміць".

Калісці ў народзе верылі, што звароты да апекуноў палявых работ Барыса Кажалупа, Івана Доўгага, Арыны Расадніцы, Святога Пахома і іншых святых, пазначаных у маі ў народным календары, дапамогуць у працы і паспрыяюць яе плённасці.

Сяўбе кожнай сельскагаспадарчай  культуры адпавядаў пэўны прысвятак. Напрыклад, за высадку расады адказвала Арына Расадніца (18 мая), за авёс – Антоній (20 мая), за моркву, рэдзьку, гарбузы, агуркі – Іван Веснавы або Іван Доўгі (21 мая).

У Лельчыцкім раёне казалі: "Гуркі сеем, гарбузы, штоб доўгія булі, бо то ж Доўгі Іван". За добры ўраджай агуркоў адказваў і Пахом (28 мая). Паўсюдна па Беларусі казалі: "Сей агуркі на Пахом, то будзеш насіць мяхом".

Не прапускалі і дні, калі агароднымі працамі займацца было нельга. Напрыклад, чацвёртая пасля Вялікадня пераплаўная або градавая серада лічылася небяспечнай. Назва яе звязана з Божай Маці, якая па царкоўнай легендзе ў гэты дзень пераплывала раку. У Лельчыцкім раёне стараліся не палоць, каб градам поле не пабіла, у Столінскім – баяліся, каб не заліў поле дождж, у Мазырскім – каб не застала бура на рацэ. Дазвалялася толькі садзіць цыбулю, каб яна была горкай. У наступны пасля градавой серады дзень пачынаўся Пераплаўны або Чарвівы тыдзень і на Шуміліншчыне ў гэты дзень нічога не садзілі і не сеялі, каб не з’елі чэрві.

Сярод апекуноў палявых работ асабліва вылучаецца Барыс Кажалуп, якога ўшаноўвалі 15 мая. У валачобных песнях Барыс ляды паліць, зямлю грэе, ячмень, бабы сее, па межах ходзіць, поле дзеліць, збожжа высіць і засяе бульбу. Такім чынам, можна вызначыць час, калі продкі пачыналі сеяць бульбу.

Да пасадкі бульбы ў беларусаў было асаблівае стаўленне. Нездарма на нашых тэрыторыях яе дагэтуль называюць другім хлебам, а ў нацыянальнай кухне складана пералічыць пэўную колькасць страў з гэтым карняплодам.

На Беларусі бульбу пачынаюць садзіць у залежнасці ад таго наколькі прагрэлася глеба.  Для паспяховай пасадкі бульбы тэмпература ў лунцы павінна быць каля 8 градусаў.

Народныя традыцыі і прыкметы

Старыя людзі казалі, што зямля гатова тады, калі на ёй не халодна сядзець у тонкай сукенцы і рукам камфортна. Звычайна сеяць пачыналі, калі кветніела чаромха і добрым лічылася, каб сяўба трапіла на поўню, бо гэта самы спрыяльны для сяўбы час.

Садзячы першую бульбіну гаспадыня прыгаворвала: "Расці мая бульбачка круглая і гладкая, як поўня і каб у баразне было поўна". З гэтай жа прычыны ў Ляхавіцкім раёне разагнаўшы першую баразну гаспадыня сімвалічна клала ў яе сякеру, каб будучы ураджай быў такі вялікі, што аж разгортваў бы зямлю, як сякерай секануць.

Вядома ж цяпер часта можна пачуць спрэчкі пра тое ці варта сеяць бульбу на прысядзібных памерках, калі яе даволі лёгка ўвосені набыць на кірмашах, але ўсё ж многія працягваюць яе вырошчваць, кажучы, што "сваім гарбом здабытая смачнейшая".

Вось як адбываўся гэты працэс на Палессі ў канцы ХІХ-пачатку ХХ стагоддзя, апісаны этнографам Чаславам Пяткевічам ў кнізе "Рэчыцкае Палессе".

"Бульбу садзяць пад соху, у кожную боразну або чэраз боразну... калі земля пацяплее, бо ў халоднай папухне, покуль зыйдзе. За сахой ідзе жанчына з каробкай напоўненай клубнямі і кідае іх у баразну на адлегласці 30 см адзін ад аднаго па адным ці больш у залежнасці ад велічыні; наступны заход сахі гэту баразну закрывае".

А вось як у народзе вызначалі стан пасеваў у дачыненні бульбы.

• Картопля цвіце, можна ўжэ падчас на вячэру накапаць;
• Картопля адцвіла, можна націну рваць для кабана;
• Націна пасохла, пара капаць.

Пра лёгкае выкананне якой-небудзь справы звычайна кажуць : "Разабрацца, як повар з бульбай". Магчыма, і слушная прымаўка, калі яна тычыцца пачышчанай і зваранай у вадзе бульбы. Што ж тычыцца астатніх страў прыгатаваных з гэтай гародніны, то любы повар скажа, што каб страва з бульбы атрымалася смачнай, трэба прыкласці да яе не толькі рукі, але і веды, розум, сэрца.

Піражкі бульбяныя з грыбамі

Інгрыдыенты:

• 1 кг бульбы
• 100 г сушаных грыбоў
• 2 цыбуліны
• 2 яйкі
• 0,5 шклянкі паніровачных сухароў
• 4 ст лыжкі вяршковага масла
• Соль
• Перац па смаку

Як гатаваць:

Абабраную бульбу зварыць, падсушыць, патаўчы, дадаць лыжку масла, 1 яйка, старанна вымешаць. Вараныя грыбы дробна пасячы, перамяшаць з нашаткаванай падсмажанай цыбуляй, соллю і перцам.

З бульбянай масы сфарміраваць невялікія шарыкі і распляскаць іх, на сярэдзіну кожнага пакласці фарш, краі зашчыпаць. Абмакнуць піражкі ў яйка, укачаць у сухары і абсмажыць у разагрэтым на патэльні масле.