Першы дзень Калядаў святкуецца 7 студзеня (25 снежня па старым стылі). Шматтыднёвы пост скончыўся, нарэшце можна ўволю паесці смачнага ды скаромнага. Увечары ад хаты да хаты пачыналі хадзіць калядоўшчыкі – "Дзед", "Каза", "Цыган" і іншыя традыцыйныя персанажы. Пра тое, навошта "Мядзведзю" гарох і што за мікстура ў "Доктара" ў сумцы, Sputnik распавяла этнолаг, кандыдат гістарычных навук, старшы навуковы супрацоўнік Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Таццяна Кухаронак.

© Sputnik / Наталья Селиверстова

Вершы пра Новы год: для дзяцей пад ёлачку

Гурт калядоўшчыкаў звычайна складаўся з нежанатых хлопцаў, але таксама сустракаюцца звесткі пра ўдзел дзяўчат у абыходзе з казой. Калі населены пункт быў вялікі, калядаваць хадзіла адначасова некалькі груп, але бывала і так, што адзін гурт абыходзіў некалькі невялікіх вёсак.

У гурце магло быць ад трох да 20 удзельнікаў. Некаторыя выбіралі кіраўніка, які пытаў дазволу зайсці ў гаспадароў кожнай хаты. Адзін з гурта насіў з сабой мех, у які збіраў дары для калядоўшчыкаў.

Каза

Галоўная роля ў калядным дзеянні заўсёды адводзілася "Казе". Гэта маска сімвалізуе багацце, дабрабыт, урадлівасць. "Казой", як правіла, апраналіся хлопцы. Існавала некалькі спосабаў зрабіць фігуру "Казы".

© Sputnik Ларыса Мятлеўская

Маскі калядных коз

Хлопец прывязваў спераду дугу так, каб увагнутасцю знаходзілася на ўзроўні жывата. Атрымлівалася, што адзін канец дугі тырчыць паміж ног, як аснова для хваста, а другі ўзвышаецца над ілбом – да яго мацаваліся рогі, сплеценыя з саломы накшталт касы. Паверх гэтай канструкцыі апраналі два кажухі поўсцю наверх, прычым адзін на рукі, другі – на ногі, каб яны патрапілі ў рукавы. Пасярэдзіне кажухі звязвалі паміж сабой, прычым, напрыклад, у Баранавічскім раёне абавязкова бралі кажухі са светлай аўчыны, таму што, згодна з народнымі ўяўленнямі, каза заўсёды павінна быць светлая.

© Sputnik Сергей Лескеть

Чым больш хат наведаюць калядоўшчыкі, тым больш прысмакаў яны накалядуюць

"На Гомельшчыне ў Веткаўскім раёне казу ўвасабляў хлопец, які апранаў кажух і ў руках трымаў чапялю, на канец якой нацягвалі бурку – гэта была галава казы", - расказвае Таццяна Кухаронак.

© Sputnik Сергей Лескеть

А на Салігоршчыне шчадрухі носяць з сабою казу і просяць вынесці каўбасу і сала, каб яна скакала

А на Магілёўшчыне, па словах навукоўца, рогі маглі зрабіць не толькі з саломы, але і са сталовых лыжак. У гэтых мясцінах увогуле вельмі старанна падыходзілі да стварэння "Казы": галаву для яе рабілі з дрэва і абклейвалі шкуркай. Асабліва падобнай да сапраўднай была "Каза" з Палесся.

"Ніжнюю чэлюсць рабілі рухомаю і з дапамогаю вяровачкі прымушалі яе паднімацца і апускацца, адкрываць і закрываць рот, ляскаць зубамі. Да галавы прыбівалі сапраўдныя казіныя рогі, да ніжняй чэлюсці прымацоўвалі бараду", - распавядае этнолаг.

Мядзведзь

Напэўна, самы цяжкі калядны касцюм, але і адзін з самых цікавых, – гэта касцюм "Мядзведзя". У Асіповіцкім раёне Магілёўскай вобласці "Мядзведзя" рабілі так. Сухія гарохавіны насыпаліся ў доўгія скруткі, і імі абвівалі па руках, нагах і ўсім тулаве хлопца, а на галаву надзявалі касматую шапку. Шыя і твар былі закрытыя аўчынкамі поўсцю наверх, глядзець можна было толькі ў невялікую шчыліну.

© Sputnik Сергей Лескеть

Апраналі "Мядзведзя" і ў шубу або чорныя кажухі поўсцю наружу

"Мядзведзь" выходзіў смешны, пры нязначных рухах шамацеў сваёй "поўсцю", - распавядае Таццяна Кухаронак.

Апраналі "Мядзведзя" і ў шубу або чорныя кажухі поўсцю наружу, на галаву тады апраналі авечую шапку, а твар вымазвалі сажай. На ногі апраналі боты ці валёнкі вялікага памеру, праз гэта ён здаваўся яшчэ больш няўклюдым.

© Sputnik Сергей Лескеть

Як каза ў Крэва калядавала

15

Абавязковым атрыбутам касцюма таксама з'яўлялася вяроўка або ланцуг, за які "Мядзведзя" вадзілі па хатах.

"На вуліцы мядзведзь ішоў на нагах, але ў хату ўваходзіў на чацвярэньках, разам з ім – важак з доўгім кіем і музыка з бубнам", - распавядае этнолаг.

Часам на спіну "Мядзведзю" падвязвалі дошку, каб павадыр стукаў па ёй.

Конь

Меньш распаўсюджаная ў Беларусі, у параўнанні з "Казой" і "Мядзведем", была маска кабылы. Каб зрабіць "Кабылу", бралі два рэшаты і скраплялі іх шастом. Паміж рэшатамі, нібы вершнік, садзіўся хлопец, шэст накрывалі посцілкай або саматканкай, нават старым адзеннем. Спераду рабілі галаву "Кабылы", а ззаду чаплялі хвост з лёну.

© Sputnik Альфрэд Мікус

"Конікі" у Давыд-Гарадку

На Бабруйшчыне галаву каня рабілі з дрэва і прымацоўвалі яе на спецыяльную раму. Адзін з хлопцаў улазіў у сярэдзіну рамы, прывязваў яе да сябе, а затым яго накрывалі белай посцілкай.

"У гэтым прадстаўленні, якое называлася "віншаванне з канём", удзельнічалі адны хлопцы, без дзевак, а называлі тых хлопцаў "цыганамі", бо яны вопратку падбіралі быццам цыганскую, у руках трымалі нагайкі ды бізуны", - распавядае Таццяна Кухаронак.

Жораў, бык і іншыя

Да каляднай суполкі часам далучаўся "Жораў". Яго асноўнай задачай было смешна танцаваць і "дзяўбці" гледачоў доўгай дзюбай.

© Sputnik Альфрэд Мікус

"Конікі" ў Давыд-Гарадку – сапраўдны карнавал на Каляды

30

"Для яго на высокай палцы рабілі птушыную галаву, да палкі прымацоўвалася шырокая футра ці ўзятая ў зборкі прасціна, пад якімі хаваўся хлопец", - распавядае этнолаг.

Замест "Журава" дзе-нідзе з'яўляўся "Дзяцел". Пер'е ў яго касцюме імітавала выварачаная шуба, а дзюбу – палка з загнутым канцом, якой стукалі так, як дзяцел стукае ў дрэва.

Адным з архаічных вобразаў, які ўвасаблялі на Палессі, была маска "Тура" (у іншых мясцінах – "Бык" або "Карова"). Яна мела рогі, а да маскі прымацоўвалася тканіна, пад якую хаваўся чалавек.

© Sputnik Альфрэд Мікус

Бык або Карова - адзін з самых архаічных вобразаў

"Даследчыкі адносяць маску быка да архаічных масак, звязаных з культам пладавітасці: ва ўсходніх славян існаваў абрад заклання быка ў дзень Іллі-прарока, які замяніў старажытнага язычніцкага бога-грамоўніка", - тлумачыць Таццяна Кухаронак.

Ва ўсходнім Палессі таксама рабілі маску "Ваўка".

Дзед і баба

Галоўнай маскай сярод персанажаў-людзей быў "Дзед". Ён хадзіў з "Казой" або суправаджаў "Бабу". Увогуле, маскі людзей часцей за ўсё былі парныя: пан і паненка, цыган і цыганка.

"Часта яны лічыліся мужам і жонкай, таму ў іх былі дзеці – цыганяты, сынкі і дачушкі", - распавядае этнолаг.

Не мелі пары салдат, доктар і поп.

© Sputnik Альфрэд Мікус

Каляды - сапраўдны беларускі карнавал, каго толькі тут не сустрэнеш

"Дзед" апранаў старое парванае адзенне і маску з бярозавай кары. Замест носа на яе чапляўся бурак, барадой была пянька або доўгі кавалак лёну.

"Абавязак "Дзеда" заключаўся ў тым, каб занімаць гаспадара ў час сцэнкі "Казы" вясёлай размовай, жартамі і частаваць яго нюхацельным табаком, для чаго ў дзеда была табакерка з попелам", - распавядае Таццяна Кухаронак.

"Баба", гэтак сама, як і дзед, апранала рванае адзенне.

Доктар

Адной з абавязковых фігур сярод калядоўшчыкаў быў "Доктар".  

Яго апраналі ў белы халат і шапку з чырвоным крыжыкам. На носе "Доктар" меў акуляры без шкла, звычайна зробленыя з дроту, і нёс сумку цераз плячо.

"У сумцы ляжалі таблеткі з бульбы або морквы, кузнечныя клешчы для вырывання зубоў і мікстура – гарэлка", - распавядае Таццяна Кухаронак.

"Чужыя" цыган і яўрэй

Маска "Цыгана" была адной з самых распаўсюджаных на тэрыторыі Беларусі.

"Карнавальны вобраз цыгана з’явіўся ў традыцыйнай абраднасці беларусаў пасля таго, як цыгане перавандравалі на землі Беларусі ў XV ст. праз Польшчу і Германію, а ў канцы XVI – пачатку XVII ст.  - з Венгрыі", - тлумачыць этнолаг.

Маска "Яўрэя", па словах навукоўца, з’явілася у сярэдневеччы, таму што першыя абшчыны ў Брэсце і Гродне вядомыя з канца XIV стагоддзя.

© Sputnik Сергей Лескеть

Маска "Яўрэя", па словах навукоўца, з’явілася у сярэднявеччы

"У вобразах цыганоў і яўрэяў праяўляліся ўласцівыя народнаму карнавалу проціпастаўленні: свае – чужыя", - расказвае Таццяна Кухаронак.

Поп

"Поп" або "Дзяк" апранаўся ў кафтан, а на плечы накідваў складзеную вуглом дзяружку або коўрык. На галаву ён апранаў папяровую шапку з крыжом, падпярэзваўся вяроўкай, а ў рукі браў гаршчок з вуглямі, у якія дадавалі мох, каб ён моцна дыміўся.

"Часта туды кідалі табак, каб усе прысутныя чхалі, а стары лапаць у руках папа выконваў таксама ролю кадзіла", - распавядае этнолаг.

Таксама сярод калядоўшчыкаў заўсёды прысутнічалі ваенны або шляхціц, пан, кароль. Звычайна яны ўвасаблялі канкрэтныя гістарычныя асобы, характэрныя для кожнага перыяду.

Чорт і смерць

З міфалагічных персанажаў калядоўшчыкі апраналіся ў "Чорта" і "Смерць".

Маска "Смерці" асабліва часта сустракалася на Магілёўшчыне.

© Sputnik Альфрэд Мікус

З міфалагічных персанажаў калядоўшчыкі апраналіся ў "Чорта" і "Смерць"

"Каб зрабіць гэту маску, чалавеку прывязвалі падушку, накрывалі дзвюма сшытымі простынямі, на тым кавалку простыні, які накрываў твар, малявалі вуглём вочы, чэрап, вялізныя зубы, нос", - распавядае Таццяна Кухаронак. У руках "Смерць" абавязкова трымала драўляную касу і з ёй ганялася за прысутнымі.

"Чорт" апранаўся ва ўсё чорнае, твар размалёўваў сажай. Замест носа ў яго быў чырвоны пятачок, а ззаду – хвост з дроту, абшыты тканінай.

Калядная зорка

Абавязковым атрыбутам калядоўшчыкаў была зорка.

Каб яе зрабіць, да каркаса прымацоўвалі пруткі і злучалі іх папарна так, што атрымліваліся промні. Потым зорку абклейвалі паперай і аздаблялі выцінанкамі і фальгой. У зоркі магло быць 5, 8 або 16 промняў, на канцах якіх былі пышныя пампоны з рознакаляровай паперы. Часта зорка асвятлялася знутры, а промні былі рухомымі. У цэнтры змяшчаўся малюнак на біблейскую тэму.

© Sputnik Сергей Лескеть

Зорку абклейвалі паперай і аздаблялі выцінанкамі і фальгой

"Навукоўцы мяркуюць, што звычай нашэння звязды бярэ пачатак у язычніцкіх абрадах славян, калі ў гонар адраджэння бога сонца Ярылы насілі выяву свяціла", - распавядае Таццяна Кухаронак.

У многіх месцах калядоўшчыкі таксама насілі з сабой батлейку.

© Sputnik Сергей Лескеть

Часта зорка асвятлялася знутры

Прыходу калядоўшчыкаў нецярпліва чакалі ў кожнай хаце, таму што, паводле народнага меркавання, яны прыносілі шчасце, здароўе і дабрабыт у сям’ю на ўвесь будучы год. 

МІНСК, 18 чэр – Sputnik. Фінал чэмпіянату Еўропы па футболе могуць перанесці з Лондана ў Будапешт, паведамляе Times.

Фінал Еўра-2020 павінен прайсці ў Лондане на стадыёне "Уэмблі" 11 ліпеня.

Паводле інфармацыі крыніцы, калі афіцыйныя асобы УЕФА і ФІФА не будуць вызвалены ад неабходнасці праходзіць самаізаляцыю па прыбыцці, будзе разгледжаны варыянт з пераносам матча з Лондана ў Будапешт.

У сваю чаргу, брытанскі Кабмін абмяркоўвае магчымасць зрабіць выключэнне для 2,5 тысяч прадстаўнікоў УЕФА і ФІФА, палітыкаў, спонсараў і вяшчальнікаў і дазволіць ім не сыходзіць на ізаляцыю.

Афіцыйным асобам могуць дазволіць наведваць матчы плэй-оф Еўра на "Уэмблі", трэніроўкі каманд, сустракацца з членамі ўрада Вялікабрытаніі.

© Sputnik

Чэмпіянат Еўропы па футболе - 2021: расклад матчаў

Стадыён "Уэмблі" умяшчае 90 000 гледачоў. На першых матчах кантынентальнага першынства ў Лондане ўстаноўлена абмежаванне ў 25% ад ёмістасці арэны - 22 500 чалавек. Плануецца, што гэтая колькасць будзе павялічана да плэй-оф.

Дарэчы, на матчах чэмпіянату Еўропы ў Венгрыі дазволена 100-працэнтная запаўняльнасць стадыёна.

У Лондане пройдуць яшчэ дзве сустрэчы групавога этапу з удзелам зборнай Англіі, два матчы 1/8 фіналу турніру, паўфінал і фінал.

Чытайце таксама:

• "Чэлсі" праз дзевяць гадоў выйграў Лігу чэмпіёнаў
• Афіцыйна: "Ювентус" і Алегры падпісалі пагадненне
• Футбалісты БАТЭ ў пяты раз сталі ўладальнікамі Кубка Беларусі