Народная аптэка: як беларусы выкарыстоўвалі любісту
(абноўлена 12:55 31.05.2019)
Этнограф Ларыса Мятлеўская распавядае пра карысныя ўласцівасці галоўнага інгрыдыенту прываротных зелляў і вучыць гатаваць смачныя стравы.Май – пара, калі вопытныя зяляркі пачынаюць нарыхтоўваць лекавыя расліны: трэба паспець сабраць маладое лісце бярозы, маліны і пладовых дрэў, схадзіць у лес па сунічнік і дагледзець "аптэчныя" градкі каля хаты.
Як зрабіць свой аптэкарскі сад?
Кожная руплівая гаспадыня мела невялікі аптэкарскі садок пад сваімі вокнамі. Вялікіх плошчаў духмяныя градкі не патрабуюць: для невялікай сям’і дастаткова мець некалькі кусцікаў мяты, вярбейніку, мацярдушкі, рамонкаў-аптэчных, наготкаў ды пару калеў капуцынаў. Гэта колькасць раслін забяспечыць сям’ю неабходнай лекавай сыравінай для духмянай гарбаты на ўвесь год.
Акрамя таго, гэтыя расліны радуюць вока сваёй прыгажосцю і могуць стаць упрыгажэннем клумбы або альпійскай горкі.
Акрамя звыклых беларускіх раслін варта звярнуць увагу на любісту, якую людзі трымаюць каля сябе са старажытнасці. Яна мае шмат народных назваў большасць якіх звязаны са словам "любоў": любім, любоў-трава, любчык, любіста, любец і гмногія іншыя. Паколькі, як кажуць, што шлях да сэрца мужчыны ляжыць праз страўнік, то сапраўды любіста – любоўнае зелле, так у народзе лічылі здаўна.
У еўрапейскіх і арабскіх краінах любісту выкарыстоўваюць у якасці спецыі. Маладое лісце і сцябло у абмежаванай колькасці дадаюць у першыя і другія стравы, салаты, марынады, воцаты і соусы, кандытарскія вырабы. Абсмажыўшы у фрыцюры іх можна падаваць як гарнір. Любіста выдатна спалучаецца з цім’янам, пятрушкай, размарынам, чорным перцам, шніт-цыбуляй, кропам і базілікам. Любіста цудоўна ўзбагачае смак сыру і страў з круп. Высушаныя карані маюць лёгкі грыбны арамат. Іх дадаюць у стравы з дзічыны і птушкі, у рагу з гародніны.
©
Sputnik Ларыса Мятлеўская
Першая зеляніна
Таксама любіста мае добрыя лекавыя якасці: настоі і адвары з каранёў ўзбуджаюць апетыт, здымаюць кішэчныя колікі, маюць ветрагоннае і антысептычнае дзеянне. Карані любісты ўжываюць у ежу пры захворваннях печані, нырак, пры ажырэнні, рэўматызме і іншых. У народнай медыцыне раслінай таксама лечаць падагру, хваробы сэрца, нервовай сістэмы, мігрэні. Люіста лічыцца моцным антысэптыкам: яна гоіць раны, умацоўвае валасы, не падабаецца гельмінтам.
Нашы продкі з карэння любісты гатавалі так званы энергетычны напой. Для гэтага адну лыжку свежага або сушанага кораня залівалі залівалі адной шклянкай кіпен. І выпівалі нашча да сняданку. Такі напой гаранаваў бадзёрасць на ўвесь дзень.
Абавязкова варта памятаць, ўто менавіта ў маі і красавіка карані любісты нельга ўжываць ў ежу, паколькі ёсць дадзеныя, што яны атрутныя, пакуль расліна не заквітнее. Ужываць гэтую расліну забаронена і цяжарным.
Парады руплівай гаспадынькі:
- Паколькі свежае лісце любісты вельмі вострае, у саленні і марынады яго дадаюць вельмі мала.
- Калі дадаць шчопаць гэтай спецыі ў крэпкі мясны булён, то смак мяса будзе яшчэ лепшы.
- У гарачую страву любісту дадаюць за 10 хвілін да завяршэння варкі.
- Ёсць норма дадатку гэтай спецыі у стравы: свежую любісту дадаюць у колькасці ад 0,7 да 1,5 г на 1 літр стравы, а ў сушаным выглядзе – ад 0,15 да 0,2 г на літр.
- Паколькі лісце і сцябло ў любісты цвердаватыя і валакністыя перад ужываннем іх крышаць драбней за іншую зеляніну.
Галубцы хатнія з любістай
Інгрыдыенты:
- 500 г лісця рэвеню
- 300 г мяснога фаршу
- 1/3 шклянкі рысу
- 2-3 галоўкі цыбулі
- 1 морква
- 60 г алею
- Па 20 г молатага перцу, каляндры, любісты, сніткі
- Лаўровы ліст
- Соль па смаку
Як гатаваць:
Маладое лісце рэвеня памыць і акуратна абрэзаць грубыя часткі. Цыбулю дробна пакрышыць, моркву нацерці на буйной тарцы і абсмажыць на алеі. Маладое лісце сніткі, пару лісцікаў і сцябло любісты дробна пакрышыць. У мясны фарш дадаць астуджаны рыс, соль, спецыі, скрышаную зеляніну, падсмажаную з морквай цыбулю і усё перамяшаць. На ліст рэвеня пакласці крыху фаршу і загарнуць канверцікам. Скласці галубцы ў каструлю з тоўстымі сценкамі, заліць вадой, дадаць лаўровы ліст, пасаліць, накрыць вечкам і тушыць на маленькім агні каля 30 хвілін. Падаваць да стала са смятанай і хлебам.
Салата з кіслай капусты з любістай
Інгрыдыенты:
- 300 г капусты
- 1-1,5 ст лыжкі сушанага лісця любісты
- Алей па смаку
Як гатаваць:
Капусту пасыпаць сушаным перацёртым лісцем любісты і заправіць алеем. Падаць з варанай бульбай.
Салата з любісты, шпіната і шчаўя
Інгрыдыенты:
- 100 г шпіната або маладога лісця лебяды
- 100 г шчаўя
- 100 г пер’я цыулі
- 1 ст. лыжка крышанай любісты
- 4 ст. лыжкі смятаны
- Соль па смаку
Як гатаваць:
Шпінат або лебяду і шчаўе нарэзаць саломкай, скрышыць пер’е цыбулі і галінку любісты. Пасаліць смятану і заправіць ёю зеляніну.
Вялікі тэатр кліча на “Балетнае лета”
(абноўлена 15:09 10.06.2021)
Сёлета сярод удзельнікаў гала-канцэрта шмат артыстаў балета, якія пачыналі ў Мінску, але сапраўднымі зоркамі сталі ў Расіі.Фестываль пачнецца 11 чэрвеня і завершыцца 17-га гала-канцэртам зорак сусветнага балета. Традыцыйна на працягу тыдня публіка ўбачыць выключна прэм’еры, якія з’явіліся ў афішы тэатра на працягу гэтага года.
Адкрые "Лета" "Лебядзінае возера" Пятра Чайкоўскага ў пастаноўцы Валянціна Елізар’ева. На ролю Зігфрыда запрошаны прэм’ер маскоўскага Вялікага Дзяніс Родзькін. На наступны дзень выканаўцамі стануць выключна беларускія артысты.
14 чэрвеня ў "Лета" уварвецца калядная казка - "Шчаўкунок". У кастрычніку 2020-га балет Чайкоўскага вярнуўся - у новай аўтарскай рэдакцыі Елізар'ева. Харэограф не раз прызнаваўся, што з зачараваннем працаваў над балетам, а першы акт спектакля наогул ўбачыў у сне. Гледачы заўсёды з захапленнем ідуць за бліскучым харэографам, цалкам яму давяраючы, апускаючыся ў гэтую казку і ў неверагоднай прыгажосці музыку.
15 чэрвеня ў тэатры зноў будзе гучаць Чайкоўскі. Вольга Костэль прапануе сваю версію "Ганны Карэнінай". Як запэўнілі ў Вялікім, на працягу ўсяго года спектакль праходзіў з аншлагамі. Харэаграфія Костэль чаруе сваёй неардынарнасцю.
У перадапошні дзень "Лета" - пастаноўка харэографа Сяргея Мікеля, якая адкрыла гэты 88-ы сезон у Вялікім, - балет "Пер Гюнт".
©
Sputnik Виктор Драчев
Завершыцца фестываль традыцыйным гала-канцэртам зорак сусветнага балета. Публіка прызвычаілася, што на дэсерт іх заўсёды чакае феерверк самых розных, але выключна яркіх нумароў - як класічнай, так і сучаснай харэаграфіі. Арганізатары і пастаноўшчык канцэрта Вольга Костэль абяцаюць не падмануць надзеі і сёлета.
Любоў Андрэева, Алег Габышаў (Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны акадэмічны тэатр балета Барыса Эйфмана), Кацярына Пярвушына (тэатр "Крамлёўскі балет"), Юрый Выбарнаў (МАМТ ім. К.С. Станіслаўскага і Ул.І. Неміровіча-Данчанкі), Ганна Ціхамірава , Аляксандр Смальянінаў (Вялікі тэатр Расіі), Ігар Колб, Аксана Скорык, Андрэй Ермакоў (Марыінскі тэатр), Дзяніс Клімук, Дар'я Паўленка (Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны акадэмічны тэатр балета імя Леаніда Якабсона) – сярод удзельнікаў шмат добра знаёмых прозвішчаў. Некаторыя з іх свой шлях на вялікай сцэне пачыналі менавіта ў Мінску, але сапраўднымі зоркамі сталі ў Расіі. З вялікай удзячнасцю да сваіх педагогаў яны вяртаюцца на беларускую сцэну. На жаль, толькі на адзін вечар.
Дарэчы, 25-27 чэрвеня Вялікі запрашае на традыцыйныя чароўныя вечары ў Нясвіж. Рэзідэнцыя роду Радзівілаў даўно стала для беларускага тэатра другім домам і галоўнай фестывальнай пляцоўкай фармату open-air. Не стане выключэннем і 2021-ы.
Чытайце таксама:
- Прызначаны новы дырэктар Вялікага тэатра
- Беларуская опера атрымала новага мастацкага кіраўніка
- Прэм'ера пасля каранціну: гісторыя доктара Фаўста на сцэне Вялікага
Тэги:
Гаршчочак, вары! Або простая ежа на нашым стале
(абноўлена 11:13 27.05.2021)
Этнограф Ларыса Мятлеўская узгадвае традыцыі, дзе не апошнюю ролю граў звычайны гаршчок, а таксама дае некалькі рэцэптаў прыгатавання страў у ім.Гатуючы звыклыя для сябе стравы вяскоўцы лічаць, што перш за ўсё ежа павінна быць пажыўная і смачная. Гэта спалучэнне для селяніна робіць яе яшэ і прыгожай. Пагутарыць аб тым, якую смакату спрадвек гатавалі ў сям’і - прыемная справа. Аб стравах, гатаваных маці ў печы, распавядаюць з нейкай асаблівай цеплынёй. Маўляў, смачней за іх няма нічога ў свеце, і яны, як магніт, прыцягваюць разляцеўшыхся па свеце дзяцей у родную хату. Просьба прыгатаваць штосьці асаблівае выклікае радасць у сэрцы маці і жаданне дзейнічаць. Звычайна найлюбімымі лічацца стравы, звыклыя з маленства.
"Мама, звары яду простую"
Кухню звычайнага чалавека часта так і называюць - "простай". Не, гэта зусім не значыць, што яна прымітыўная, не складаная. Наадварот, у народнай кухні вядома немала цікавых і няпростых у прыгатаванні страў. Вялікая ўвага надаецца цеплавой апрацоўцы прадуктаў, традыцыям ужывання ежы: у якім парадку, у які час дня, у які сезон, што з чым і як ядуць. Стравы падзяляюцца на будзёныя і святочныя, нядзельныя. Звычайна для прыгатавання святочных страў затрачваюць больш часу і бяруць лепшыя прадукты, а для кожнага дня (у залежнасці ад сезона) яны прасцейшыя, але абавязкова пажыўныя і смачныя.
У народзе кажуць, што печ - сэрца хаты. Для таго, каб умець у ёй гатаваць, трэба мець пэўныя навыкі і веды аб пабудове печы, якасці дроў, разумець тое-сёе аб начынні з гліны і розных металаў, ведаць для чаго каля печы чапяла, качарга і некалькі розных памераў вілак. У народнай культуры як сама печ так і пячныя прылады маюць сакральнае значэнне і часта ўдзельнічаюць у розных народных абрадах. Такіх, як вяселле, радзіны, хаўтуры і інш. Не выключэнне і пячны посуд, напрыклад гаршчок.
©
Sputnik Ларыса Мятлеўская
У горадзе ў наш час часцей выкарыстоўваюць такія гліняныя гаршчкі
Беларускі этнограф Таццяна Валодзіна лічыць, што гаршчок у шматлікіх рытуальных практыках сімвалічна рэпрэзентаваў сабой чалавека - яго галаву і чэрава. Так пра не надта разумную, цяжкую да думак галаву ў Драгічынскім раёне казалі, што "мазгоўня бы гаршок стоўбуноваты", старога, нядужага чалавека параўноўвалі з разбітым гаршчком, а бруднага, счарнелага ад працы аратага - з закопчаным гаршчком і інш.
Як і чэрава жанчыны, гаршчок уяўляўся крыніцай жыцця. Так у радзінна-хрэзбінным абрадзе пшоную кашу варылі ў новым керамічным гаршчку. Гаршчок пры гэтым разбівалі, што мусіла сімвалізаваць нараджэнне новага жыцця. Існаваў і такі звычай, калі на вяселлі пасля першай шлюбнай ночы разбівалі гаршчок, гэта азначала пераход маладой ад дзявоцкасці ў жаночы статус.
Таямніцы перавернутага гаршчка
Не раз даводзілася бачыць, як у добрых гаспадынь, нацёртыя да бляску гаршчкі акуратна перавернуты на паліцах у клеці. Можа падацца, што гэта робіцца для таго, каб у гаршчок выпадкова не трапляла смецце і гэта справядліва. Але ёсць у пустым, не перавернутым гаршчку нешта забытае, таемнае, што прымушае жанчын не пакідаць пусты посуд на стале і абавязкова закрываць яго накрыўкай, пераварочваць гаршчкі і каструлі.
Справа ў тым, што з найстаражытнейшых часоў у народным усведамленні гаршчок выступаў як умяшчальня душы памерлага. Яго пераварочванне ўстанаўлівала мяжу паміж процілеглымі сферамі. Лічылі, што небяспечная пустата можа быць запоўнена смерцю. Дарэчы нябачным гаспадаром хаты лічылі Дамавіка, цесна звязанага з печчу і ў новы дом яго быццам бы пераносілі ў гаршчку з вуголлем.
Асаблівая, магічная рэч - дзіравы гаршчок. На ўсходнеславянскай тэрыторыі ён выконваў ролю курынага бога*. Дзіравы гаршчок трымалі над чараўніцай, якая ніяк не магла памецці, ім кідалі ў шкоднага духа «хлеўніка», які мучыў жывёлу, выганяючы з гаспадаркі і інш.
*Курыны бог — каменчык з адтулінай ў цэнтры або гарлачык ад разбітага посуду. Яго вешалі ў куратніку каля седала, каб куры не хварэлі і былі пладавітыя.
©
Sputnik Ларыса Мятлеўская
Стары мерны гаршчочак для куцці.
Але вернемся на кухню. Вядома ж, толькі ў казках гаршчок "варыць" сам, а ў кашу з сякеры, якую варыў хітры салдат, трэба было пакласці і крупы, і сала. Што ж казаць пра гаспадыню, якая штодня гатавала ежу для сваёй сям’і. Нягледзячы на тое, што колькасць прадуктаў была часта абмежавана, трэба было прытрымлівацца разнастайнасці ў меню.
Смажанка па-сялянску
З чаго гатаваць:
- 600г мяса,
- 6-8 бульбін,
- 1 морква,
- 1-2 цыбуліны,
- 1,5 ст лыжкі мукі,
- 1,5 ст лыжкі здору,
- 0,5 шклянкі смятаны,
- соль, перац, лаўровы ліст.
Як гатаваць. Мяса нарэзаць невялікімі кавалкамі (па 30-40г), злёгку адбіць, пасаліць, паперчыць, укачаць у муку і абсмажыць на здоры да ўтварэння румянай скарынкі. Пакласці мясаў чыгунок, дадаць пачышчаныя і нарэзаныя цыбулю, моркву, бульбу, уліць булён або ваду і тушыць на слабым агні ў сярэдне гарачай печы каля гадзіны да гатовасці мяса. Калі мяса будзе амаль гатова, дадаць лаўровы ліст, соль, уліць смятану і патушыць 10хв разам.
Запяканка са свініны па-хатняму
З чаго гатаваць:
- 500г свініны,
- 1 кг бульбы,
- 2 цыбуліны,
- 1 ст лыжка тлушчу або масла,
- 500 г маянэзу,
- соль, перац па смаку.
Як гатаваць. Свініну нарэзаць невялікімі кавалкамі, пасаліць, паперчыць, пакласці на дно шырокага гаршчка або глыбокай патэльні з растопленым тлушчам. Затым накрыць мяса слоем цыбулі, нарэзанай колцамі і зверху пакласці загадзя абабраную і нарэзаную кружкамі бульбу. Дадаць соль, заліць маянэзам і ўставіць у сярэдне гарачую печ на 1,5 гадзіны.
Заўвага. Соус накшталт сучаснага маянэзу беларускім кухарам быў добра знаёмы. Яго рабілі ў хатніх умовах з яек, алею, гарчыцы і воцату або сока лімона. Вядома ж такі соус часцей выкарыстоўвалі на кухні не ў вёсцы, а ў мястэчках і фальварках. Што ж тычыцца простай кухні, то маянэз часта замянялі смятанай, у якую дадавалі для вастрыні крыху гарчыцы.
Смачна есці!
У Маскве ўвялі абмежаванні з-за пагаршэння сітуацыі з COVID-19 – відэа
(абноўлена 14:50 14.06.2021)
Да 20 чэрвеня ў сталіцы Расіі прыпынілі працу заапаркі, фудкорты і дзіцячыя гульнявыя пакоі. Рэстараны, кафэ, бары і клубы не будуць абслугоўваць гасцей у начны час з 23:00 да 06:00. Глядзіце на відэа, як каронавірус адабраў забавы ў масквічоў.У расійскай сталіцы з 13 па 20 чэрвеня ўведзены дадатковыя абмежаванні ў сувязі з пагаршэннем эпідэміялагічнай сітуацыі. Пра гэта мэр Масквы Сяргей Сабянін абвясціў у суботу.
Згодна з пастановай, работа заапаркаў, фудкорты ў гандлёвых цэнтрах, а таксама дзіцячых гульнявых пакояў будзе прыпыненая.
На кадрах закрыты Маскоўскі заапарк, непрацуючыя атракцыёны ў Цэнтральным парку культуры і адпачынку імя Горкага, а таксама агароджаныя тэрыторыі кафэ і рэстаранаў унутры будынка Цэнтральнага рынку.
Маскоўскія рэстараны, кафэ, бары і клубы спынілі абслугоўванне наведвальнікаў у начны час з 23:00 да 06:00. На кадрах, знятых увечары 13 чэрвеня, натоўпы жыхароў і гасцей сталіцы стаяць каля закрытых устаноў на Патрыяршых сажалках.
На працягу пазначанага перыяду арганізацыям грамадскага харчавання дазваляецца абслугоўваць наведвальнікаў навынас. Названыя абмежаванні распаўсюджваюцца і на іншыя забаўляльныя ўстановы: караоке, боўлінг і дыскатэкі.
Акрамя таго, Сабянін падпісаў указ аб працягу непрацоўных дзён у перыяд з 15 па 19 чэрвеня з захаваннем заработнай платы. Таксама працадаўцам рэкамендавана перавесці не менш за траціну супрацоўнікаў на аддалены рэжым працы.
Паводле дадзеных аператыўнага штаба, на 13 чэрвеня ў Маскве за суткі выявілі 7 704 новыя выпадкі заражэння COVID-19, што з'яўляецца максімумам з 14 студзеня бягучага года.
Глядзіце таксама:
- Як бальніцы Беларусі выходзяць з каронавіруснага рэжыму - відэа
- Рэдкая птушка: у Маскоўскім заапарку нарадзіліся кучаравыя пеліканы - відэа
- Як Беларусь і РФ выходзяць з эканамічнага крызісу пасля COVID-19 – відэа
Тэги:
Тэмы: