Ветэран Вялікай Айчыннай вайны Валянціна Макушава сышла на фронт у 15 гадоў. А вярнулася дадому цалкам сівая.

© Photo : Ранак

Хатынь, за якую ніхто не адказаў: у Беларусі аднаўляюць памяць пра Олу

Адзін з галоўных успамінаў Валянціны пра вайну - неверагодны і бясконцы холад. Ад марозу ў маладой дзяўчынкі "напіналіся" рукі і ногі. Але было на вайне і месца дабру і радасці.

Сёння Валянціны Макушавой ўжо няма сярод жывых. Але ваенную гісторыю жанчыны запісаў яе сын Юры - каб пра яе памяталі ўнукі і праўнукі. Ён і расказаў яе Sputnik.

Складанае дзяцінства

Нарадзілася Валянціна ў Казахстане, у сяле Тартугай. Яна рана засталася без бацькоў. Таму яе і малодшага брата забралі сваякі, якія жылі ў Алма-Аце.

З 13 гадоў ёй давялося цяжка працаваць. Дзяўчынка ўладкавалася рабочай сувязі.

"Рабочыя сувязі - гэта чорнарабочыя, якія капалі пад слупы ямы. Ямы гэтыя глыбінёй паўтара метра. У Алма-Аце за ўсё лета ні разу не выпадаў дождж - зямля была мураваная. Рукі ўсе былі ў мазолях і ў крыві", - успамінала Валянціна.

"Калі побач хлопцы з ямы крычалі "Валя, ты жывая?", я маўчала. Яны падыходзілі да ямы, глядзелі на мяне, і казалі "Ну што, ты жывая?". Я маўчала. І калі яны ўбачылі мае рукі, і кажуць: "Вылазь, мы за цябе зробім!" - казала жанчына.

Так Валянціна працавала да 15 гадоў, а потым пачалася вайна.

© Sputnik / Борис Вдовенко

Сотні савецкіх жанчын былі радыстамі падчас вайны

На фронт у 15 гадоў

"У 15 гадоў раптам з Масквы атрымліваюць тэлеграму - неадкладна адправіць столькі-то чалавек на фронт сувязістаў. А ў нас мужчыны ўжо былі на фронце. Жанчыны толькі з дзецьмі і малалетнія. Я напісала заяву - у мяне ніхто нават не спытаў пра ўзрост. Што характэрна, у мяне не было дакументаў. А калі стала іх афармляць, дадала сабе год", - дзялілася сваімі ўспамінамі Валянціна Макушава.

Маладая дзяўчынка атрымала накіраванне на Другі Беларускі фронт. Так яна апынулася ў Гомелі.

"Усё было разбурана. Дамоў амаль я не бачыла, толькі адны трубы тырчалі. Правады былі абарваны. Мяне адправілі іх злучаць. У гэты час надвор'е было агіднае. Ужо восень, ішоў снег, і моцны-моцны вецер. Калі я залезла на слуп, у мяне рукі да такой ступені пакалелі, што я пальцаў не адчувала!" - успамінала яна.

Крадзеж у трамваі

Затым маладую дзяўчынку адправілі вучыцца на радыстку ў Маскву. А потым яна зноў вярнулася на Другі Беларускі фронт.Час быў складаны. Валянціна даўно ўжо разлічвала толькі на сябе. Але свет не без добрых людзей. Аднойчы адбылася такая гісторыя: ёй выдзелілі паёк - цэлы мех. Дзяўчына села ў маскоўскі трамвай. Там мех разрэзалі, прадукты скралі.

© Sputnik / Давид Трахтенберг

Валянціна Макушава дайшла амаль да Берліна

"І мне стала страшна! Я падумала - як жа я буду ехаць? Падышоў эшалон мой. А эшалоны былі такія - тры-чатыры вагоны таварных, ўнутры нары і жалезная печка. На другім шэрагу ўнізе спалі салдаты. Мы праехалі Беларусь, даехалі да Украіны . Салдаты бачаць, што я не ем. Калі пайшлі за абедам, даюць мне кацялок. Я саромелася. Думала - як жа так, я з'ем, а хтосьці галодны застанецца. Яны мне кажуць: "Каб калі мы прыйшлі, кацялок быў пусты!". Так я і даехала", - распавядала Валянціна Макушава.

Сівыя валасы

Да канца свайго жыцця жанчына памятала, як выглядала радыёстанцыя, з якой яна працавала ў час вайны.
"Яна такая маленькая, у скрыначцы была. Мы гэтую радыёстанцыю ставілі ў кабіну, а самі сядзелі ў кузаве. Салдат, сяржант, начальнік радыёстанцыі і я да іх", - казала Валянціна.

YouTube / Sputnik Беларусь

Зброя Перамогі: "трохлінейка" з царскай Расіі, якая ваявала ў ВАВ

Працаваць прыходзілася падчас налётаў. Але салдаты распавялі Валянціне, як ратавацца ў небяспечныя моманты. Дзяўчыне прапаноўвалі хавацца ў варонках і прысыпаць сябе зямлёй. Людзі верылі, што бомба ніколі не трапляе двойчы ў адно і тое ж месца.

Неўзабаве Валянціна апынулася ў Варшаве. Горад быў разбураны. Немец бамбаваў суткі напралёт.

"Страшна не было, але вельмі хацелася жыць. Мы адзінае думалі, што маладыя - памром, нічога не ўбачыўшы. Калі скончылася гэтая бамбёжка, у мяне, 17-гадовай дзяўчынкі, валасы былі ўсе сівыя. І, балазе, я была бландынка: у мяне валасы светлыя, саламянага колеру", - успамінала жанчына.

Газета для параненых салдатаў

У Польшчы Валянціне запомніўся яшчэ адзін эпізод. У яе выдалася вольная хвілінка, і яе папрасілі пачытаць для параненых салдатаў.

"А шпіталь, ведаеце, які? Звычайны разбураны дом. У падвале зрабілі шпіталь. Калі я стала па лесвіцы спускацца, адчула пах гнілога мяса. Адчуваю, што я не магу ісці - галава кругам, ванітуе. Крыху пастаяла каля дзвярэй, падыхаць паветрам. Пайшла, і калі першыя пацыенты ўбачылі мяне, адразу пачалі крычаць. хто - дачушка, хто - сястрычка. Вельмі шмат было моладзі", - успамінала радыстка.

© Sputnik / Сергей Лоскутов

Такой была Варшава адразу пасля вызвалення

"Крычаць: ідзі, пачытай нам газету. Ад хвалявання я чытала, як першаклашка, па літарах. Мне было так няёмка. Але яны з задавальненнем слухалі. Калі я пералічвала, што нашы ўзялі такі-то горад, усё адразу радаваліся, смяяліся. Я тады зразумела, што мацней за рускіх няма нікога", - працягвала яна.

Ліст для мамы

Яшчэ адзін выпадак патрос маладую дзяўчынку да глыбіні душы. У шпіталі да яе звярнуўся салдат, папрасіў напісаць ліст для сваёй маці. У ім папрасіў паказаць, што ў яго ўсё добра.

© Photo : А. Альперин / МАММ / МДФ

Больш за тыдзень людзі не вытрымлівалі - гінулі: гісторыя лагера смерці Азарычы

"Гляджу: у яго рук няма. Стала заканчваць ліст: "Мама, калі разаб'ем фрыцаў, мы з табой сустрэнемся. Цалую, твой сын". На гэтым ён прасціны адкінуў, а ў яго няма і ног. А ён мне кажа: "Сястрычка, калі скончыцца вайна, мы з табой яшчэ станцуем!"- успамінала Валянціна.

Яна і сама апынулася моцным духам чалавекам.

"Мы прайшлі вайну. Часта калі ехалі на паўтаратонцы, у мяне ногі ледзь не прымярзалі да ботаў. Падыходзілі хлопцы: "Валь, давай, уставай, пайшлі". А я не магу, у мяне ногі не ідуць. Яны мяне бралі на рукі і заносілі ў домік, а там мне адціралі ногі", - успамінала жанчына.

Валянціна Макушава амаль дайшла да Берліна. Усю вайну яна была радысткай, ваеннага звання не атрымала.

Гісторыя пра пенсію

У мірны час Валянціна гэтак жа шмат працавала. Спачатку ўладкавалася тэлеграфісткай, а калі нарадзілася дзіця, была прыбіральшчыцай, вартаўніком, дворнікам, каб праводзіць больш часу з сынам. На пенсію пайшла тэлеграфістам у аддзяленні сувязі Далёкаўсходняй чыгункі Расіі.

© Photo : из личного архива

Нягледзячы на ўсе нягоды, якія давялося перажыць, Валянціна Макушава была вельмі жыццярадасным чалавекам

"На пенсіі мама працягвала працаваць дворнікам на няпоўны дзень. З пенсіяй звязана цікавая гісторыя, якую немагчыма было б прыдумаць", - распавёў Sputnik яе сын Юрый.

"Памер пенсіі складаў 102 савецкіх рубля, а выхад на пенсію прыйшоўся на канец васьмідзесятых, калі ўжо пачыналася перабудова. І мама, пасля дзесяці гадоў жыцця на такую пенсію, напісала ліст прэзідэнту Уладзіміру Пуціну, які тады толькі ўступіў на пасаду, і патлумачыла сітуацыю. У сваім лісце яна пісала, што ёй крыўдна, што ў яе не было дзяцінства, бо рана памерлі бацькі. Не было юнацтва, так як яе забрала вайна. І годнай старасці, падобна, не будзе, бо на яе не хопіць грошай" , - дадаў суразмоўца агенцтва.

У лісце ў адказ Пуцін падзякаваў Валянціне за тое, што яна паведаміла аб матэрыяльным становішчы ветэранаў вайны і адразу пасля гэтага выдаў указ ў абавязковым парадку ўсім ветэранам Вялікай Айчыннай даваць інваліднасць, так як стан здароўя ў іх пакідае жадаць лепшага. "А інваліднасць другой групы - гэта ўжо прыстойныя выплаты. Так што пенсія ў мамы пасля гэтага была вышэй за сярэдні заробак па рэгіёне, а ў 2016 годзе ўжо складала амаль 40 тысяч расійскіх рублёў", - сказаў Юрый.

Валянціна пайшла з жыцця чатыры гады таму. Сям'я па-ранейшаму памятае і любіць яе. І захоўвае памяць дзяўчынцы з сівымі валасамі, якая прайшла палову Еўропы.

Самы знакаміты ўраджэнец Віцебска Марк Шагал нарадзіўся насамрэч 6 ліпеня 1887 года, але ўсё жыццё ён лічыў 7 сваёй магічнай лічбай і ў даце 1887/07/07 бачыў шчаслівае прадвесце свайго нараджэння. Таму заўсёды святкаваў дзень нараджэння 7 ліпеня, усе свае 97 гадоў.

Адносіны Шагала з Віцебскам былі складанымі як пры жыцці мастака, так і пасля яго смерці. Горад на Дзвіне стаў для Мойшы Сегала (такое імя насіў хлопчык з нараджэння) той самай страчанай Радзімай, пра якую ён усё жыццё ўспамінаў, але куды так і не змог вярнуцца. Гэтыя ўспаміны запаўнялі яго ўяўленне мастацкімі вобразамі, дапамагалі тварыць, вяртацца ў сваю маладосць і чэрпаць адтуль сілы.

А што Віцебск? Віцебск пра Шагала не ўспамінаў...

© Public Domain.

Марк Шагал

Натхненне з віцебскага гарышча

Шагал ніколі не саромеўся свайго яўрэйскага паходжання, і творчасць яго прасякнута культурай яўрэйскага народа.

Мастак нарадзіўся ў пабожнай яўрэйскай сям'і на ўскрайку Віцебска. Бацька Хацкель Мардуховіч Сегал быў прыказчыкам і хацеў, каб старэйшы сын знайшоў сабе працу, якой можна пракарміць сям'ю: стаў, у ідэале, бухгалтарам або прыказчыкам у багатага камерсанта.

Будучы мастак убіраў у сябе, як губка, вобразы, якія яму сустракаліся ў дзяцінстве. Асабліва любіў ён гарышча, адкуль адкрываўся цудоўны від на горад. Мойша мог гадзінамі назіраць за паненкамі, яўрэямі-хасідамі і суседзямі. Ён любаваўся дамамі, забітым дошкамі заводам, царквой, занядбанымі могілкамі, якія з часам ператварыліся ва ўзгорак. Усё гэта стала вобразамі для яго карцін. Так, напрыклад, пагорак, у які ператварыліся могілкі, Шагал адлюстраваў на карціне 1918 года "Над горадам". Яркія ўспаміны дзяцінства і юнацтва - першы падарунак горада мастаку.

© Public Domain. репродукция / Портрет молодого Шагала

Партрэт Марка Шагала, напісаны Юдэлем Пэнам - малады мастак толькі што вярнуўся з Парыжа і выглядае сапраўдным франтам

Сегал атрымаў класічную дамашнюю яўрэйскую адукацыю, вывучаў Тору, Талмуд і старажытнаяўрэйскую мову. Затым бацькі аддалі яго ў 1-е віцебскае чатырохкласнае вучылішча, дзе будучаму мастаку добра даваліся толькі маляванне і геаметрыя. Скончыўшы вучылішча, Мойша Сегал вырашыў паступіць у мастацкую школу Іегуды Пэна. Бацька быў супраць такога рашэння, але сына падтрымала маці.

У Пэна Сегал правучыўся нядоўга, літаральна пару месяцаў. За гэты час настаўнік адзначыў яго здольнасці і асабліва таленавітую працу з колерам.

У тым жа годзе Мойша разам з Віктарам Меклерам, іншым вучнем Пэна, адправіліся ў Санкт-Пецярбург. Ад'езд праходзіў цяжка.

"Захапіўшы дваццаць сем рублёў, - адзіныя за ўсё жыццё грошы, якія бацька даў мне на мастацкую адукацыю, - я, румяны і кучаравы юнак, адпраўляюся ў Пецярбург разам з прыяцелем. Вырашана! Слёзы і гонар душылі мяне, калі я падбіраў з падлогі грошы - бацька шпурнуў іх пад стол. Поўзаў і падбіраў", - успамінаў потым у кнізе "Маё жыццё" сцэну растання з домам Шагал.

© Sputnik Павел Вур

Марк і Бэла Шагал

Бэла назаўжды

Віцебск "падарыў" Шагалу не толькі ўспаміны, якія доўгі час сілкавалі яго творчасць, але і жонку, якая стала для яго музай.

Гісторыя знаёмства Шагала з будучай жонкай адбылася таксама ў Віцебску. Праз таго ж Віктара Меклера Мойша пазнаёміўся з Тэяй Брахман. Дачка віцебскага ўрача, якая вучылася ў Санкт-Пецярбургу, Тэя прытрымлівалася сучасных поглядаў і пазіравала Шагалу аголенай, неўзабаве ў іх пачаўся раман.

У 1909 годзе, калі абодва прыехалі дадому, у Віцебск, дзяўчына пазнаёміла Сегала са сваёй сяброўкай Бертай Розенфельд. Шагал тады быў у гасцях у Тэі і ўбачыў Берту толькі мімаходам, але меладычны голас дзяўчыны закрануў душу мастака.

Увечары таго ж дня Сегал і Тэя зноў сустрэлі Розенфельд, якую ўрэшце афіцыйна прадставілі Мойшы. Гэта было каханне з першага погляду.

© Sputnik / Владимир Вдовин

За доўгае жыццё ў Шагала было тры жонкі, але над горадам ён лятаў толькі з Бэлай - рэпрадукцыя карціны "Над горадам"

"З ёй, не з Тэяй, а з ёй павінен быць я - раптам азарае мяне! Яна маўчыць, я таксама. Яна глядзіць - о, яе вочы! - я таксама. Як быццам мы даўным-даўно знаёмыя, і яна ведае пра мяне ўсё: маё дзяцінства, маё цяперашняе жыццё і што са мной будзе; як быццам заўсёды назірала за мной, была дзесьці побач, хоць я бачыў яе ў першы раз. І я зразумеў: гэта мая жонка. На бледным твары ззяюць вочы. Вялікія, выпуклыя, чорныя! Гэта мае вочы, мая душа. Тэя ўміг стала мне чужой і абыякавай. Я ўвайшоў у новы дом, і ён стаў маім назаўсёды", - так апісаў знаёмства са сваёй будучай жонкай мастак.

Вобраз Берты Розенфельд, пасля Бэлы Шагал, чырвонай ніткай праходзіць праз усё жыццё творцы. Усяго тры карціны Бэлы напісаны з натуры і больш чым у двух тысячах сустракаецца яе вобраз.

Бэла, з якой Шагал ажаніўся 25 ліпеня 1915 года, стала яго музай, гэта быў другі падарунак Віцебска мастаку.

Камісар Шагал

Шагал (ужо Марк Шагал - імя, якое ўзяў сабе мастак у Парыжы ў 1910 году) у 1918-м вярнуўся ў Віцебск камісарам мастацтваў - прыйшоў час аддаваць даўгі Віцебску.

Да гэтага часу ён ужо быў вядомым за мяжой мастаком. У Парыжы ён трапіў у самую гушчу падзей - жыў у знакамітым "Вуллі" на Манпарнасе, своеасаблівым сквоце, які даў прытулак многім вядомым мастакам пачатку стагоддзя. Да таго ж ён ужо меў за спіной некалькі персанальных выстаў у Францыі і Германіі. Яму было што прапанаваць роднаму гораду.

Авангардысцкае светаадчуванне Шагала ўзбурыла патрыярхальны Віцебск. Горад не быў гатовы да яркіх фарбаў і нечаканых задумак.

© Sputnik Павел Вур

Віцебскае Народнае Мастацкае вучылішча на вуліцы Шагала

"Я памятаю першую гадавіну Кастрычніцкай рэвалюцыі, калі Віцебск быў упрыгожаны рознакаляровымі сцягамі, плакатамі, і дзе-нідзе на бачных месцах, вельмі высока, былі выстаўленыя карціны Марка Шагала. Жыхары Віцебска са здзіўленнем глядзелі на намаляваных там зялёных коней і на "лятаючага" яўрэя. Мірных правінцыялаў аднолькава здзіўлялі і колер коней, і сюжэты карцін, і фігура намаляванага над дамамі чалавека: нішто не паказвала на тое, што чалавек "ляціць". Жыхары паціскалі плячыма, уздыхалі паволі і казалі: "Рэвалюцыйнае мастацтва... Калі-небудзь, можа, зразумеем..." - успамінаў пасля Мікалай Малько, які знаходзіўся ў той час у Віцебскай губерні.

Для ўпрыгожвання горада Шагал прыцягнуў усіх мясцовых жывапісцаў і маляроў, аб'яднаўшы іх для выканання заказу ў Дзяржаўную дэкаратыўна-мастацкую майстэрню.

Мастак і мастацтвазнаўца Аляксандр Ромм, якога Шагал запрасіў той жа восенню ў Віцебск, заспеў святкаванне гадавіны: "…плакаты яго былі цудоўныя, яны былі менавіта тым, што трэба для вуліцы, - яркімі, дзіўнымі, ашаламляльнымі. Але ў іх была і тонкасць задумы, і вялікі густ, яны выглядалі як вялікія карціны левага стылю".

© Sputnik Павел Вур

Памятная дошка, якая расказвае пра тое, што было ў гэтым будынку

Увосень 1918 года ішла напружаная праца па адкрыцці Віцебскай мастацкай народнай школы - першай установы падобнага кшталту ў горадзе. Шагалу ўдалося дабіцца таго, каб яна атрымала статус ВНУ.

Выкладаць ён запрасіў вядомых мастакоў-авангардыстаў: Івана Пуні, Ксенію Багуслаўскую, Веру Ермалаеву, Ніну Коган, Надзею Любавіну. Першым дырэктарам школы стаў Мсціслаў Дабужынскі, а пасля яго ад'езду гэты пост заняў сам Шагал.

Акрамя школы, мастак стварыў першы ў Віцебску публічны мастацкі музей, дзе не толькі выстаўляліся карціны, але і праводзіліся лекцыі і мітынгі. Шагал усяляк спрабаваў "ажывіць" родны горад. Вось што ён пісаў з гэтай нагоды свайму таварышу, мастацкаму крытыку Паўлу Этынгеру: "Некалькі мітынгаў па мастацтве былі ўладкованыя сваімі сіламі. У канчатковым выніку ў нас зараз у горадзе "засілле мастакоў"... Спрачаюцца пра мастацтва з азвярэннем".

Гараджане наведвалі мерапрыемствы з цікавасцю, паколькі гэта было ў навінку: за ўсю гісторыю Віцебска да камісарства Шагала ў горадзе прайшлі ўсяго дзве ці тры выставы.

© Sputnik / РИА Новости

Марк Шагал з жонкай Бэлай і дачкой Ідай

Але не толькі жывапісам займаўся ў гэты час Шагал - ён быў датычны да адкрыцця ў Віцебску агітацыйнага тэатра, Тэрэвсата (Тэатра рэвалюцыйнай сатыры), дзе і быў галоўным мастаком.

Тэатр быў неверагодна папулярны ў гараджан: за год даў больш за 300 спектакляў, якія паглядзелі прыкладна 200 тысяч гледачоў.

Але паступова Шагал стамляецца ад арганізатарскай дзейнасці. "...я переутомлены і мару пра "замежжа"... У рэшце рэшт для мастака (ва ўсякім выпадку для мяне) няма больш прыстойнага месца, як ля мальберта, і я мару, як бы засесці выключна за карцінамі", - пісаў ён з гэтай нагоды Этынгеру.

Ён прадпрымае дзве спробы пакінуць пасаду загадчыка Школы і з'ехаць з Віцебска. І абодва разы яго ўтрымліваюць вучні.

У лістападзе 1919 г. у школу прыязджае выкладаць Малевіч. Вакол прыроджанага лідара Малевіча адразу ж ствараецца круг вучняў і прыхільнікаў. Погляды на "мэты і сродкі" ў мастацтве ў Шагала з Малевічам не супадалі, таму вучні ў школе падзяліліся на два лагеры, кожны з якіх ішоў за сваім настаўнікам.

© Sputnik / Юрий Иванов

Мастак Марк Шагал з жонкай Валянцінай Бродскай падчас візіту ў Маскву ў 1973 годзе

У выніку 25 мая 1920 года, калі Шагал вярнуўся з камандзіроўкі, вучні паведамілі, што ўсе яны пераходзяць у Зацвярдзіцелі новага мастацтва, - арганізацыю, якую стварыў у школе Малевіч. Шагал зразумеў, што цяпер ён нарэшце вольны. Таму, з'ехаўшы ў пачатку чэрвеня ў чарговую камандзіроўку ў Маскву, Шагал адтуль ужо не вярнуўся. Апошняе спатканне з Віцебскам скончылася.

У 1922 годзе Марк Шагал разам з сям'ёй назаўсёды пакінуў СССР. Родны горад, які назаўжды застанецца ў сэрцы і будзе жыць на многіх яго палотнах, ён больш не ўбачыць.

У СССР, але без Віцебска

У 1973 годзе Шагал па запрашэнні міністра культуры Кацярыны Фурцэвай усё-ткі наведаў Саюз. Ён пабываў у Маскве і Ленінградзе, наведаў усе значныя для турыста месцы, падарыў Траццякоўскай галерэі і Музею выяўленчых мастацтваў імя Пушкіна свае працы. Але ў Віцебск так і не з'ездзіў.

Ёсць некалькі версій, чаму паездка не адбылася. Па-першае, яму проста маглі не дазволіць, паколькі культурную праграму для замежных гасцей пісалі загадзя і стараліся паказваць найбольш выйгрышныя месцы, у асноўным мегаполісы. А чым мог пахваліцца правінцыйны Віцебск? Па-другое, яму магла забараніць ехаць туды другая жонка Валянціна Бродская (дома проста Вава). Жанчына са сталёвым характарам была маладзей за Шагала і іграла ў сям'і першую скрыпку. Яна вельмі старанна клапацілася пра мастака і яго здароўе, а гуляючы па Маскве, Марк прыхварэў, і Вава магла адгаварыць яго ехаць у Віцебск: усё ж такі майстру было ўжо 86 гадоў.

© Sputnik Павел Вур

Арт-цэнтр Марка Шагала ў Віцебску

І трэцяя версія, самая верагодная: мастак проста не захацеў разбураць той вобраз Віцебска, які быў у яго сэрца. Мастак не стаў ставіць кропку ў гэтай сваёй любові да роднага горада.

Горад застаўся для яго такім, як на карцінах. Бо колькі разоў ён распавядаў аб тым, наколькі выдатны горад яго дзяцінства і юнацтва! Шмат хто ў свеце даведаліся аб Віцебску толькі дзякуючы Шагалу. Але мастак любіў Віцебск сваіх вобразаў - дзе яшчэ была жывая Бэла, дзе ён быў юным і закаханым. У свае 86 ён выдатна разумеў, што Віцебск 1973 года - гэта іншы горад, наведванне якога магло разбурыць дарагія ўспаміны і напоўніць смуткам сэрца старога мастака.

Усё жыццё Шагал любіў і памятаў Віцебск. Чаго не скажаш пра горад.

© Pixabay

Роспіс плафона Оперы Гаранье ў Парыжы Шагал зрабіў ва ўзросце 77 гадоў

Бітва за Шагала

Марк Шагал памёр 28 сакавіка 1985 года - не дажыўшы ўсяго трох гадоў да свайго стагоддзя.
Як ні дзіўна, "перабудова і галоснасць" не вярнулі Шагала Віцебску. Больш за тое, у Віцебску разгарнулася цэлая кампанія супраць адкрыцця музея мастака - прыязджалі лектары з навуковымі ступенямі, распавядалі аб чужасці жывапісу Шагала беларускаму народу і пра мільённыя траты на музей, якія хочуць навязаць гораду, і пра небяспеку, якую нясе ў сабе "шагаламанія".

Супраць "антышагалаўскай кампаніі", разгорнутай партыйным кіраўніцтвам, выступілі такія пісьменнікі, як Алесь Адамовіч, Васіль Быкаў, Рыгор Барадулін, Святлана Алексіевіч, Валянцін Тарас і іншыя. Яны выказваліся на старонках агульнасаюзнай газеты "Советская культура".

© Sputnik Павел Вур

Дом-музей Марка Шагала на вуліцы Пакроўскай, у якім у свой час жыў мастак

На VIII пленуме мінскага гаркама КПБ выступоўцы выказаліся супраць "шагаламаніі". Там жа прафесар Віктар Боўш выступаў супраць "крыклівай кампаніі ў сувязі са 100-годдзем мастака-мадэрніста Шагала" і "навязвання савецкім людзям фальшывых аўтарытэтаў". Пачалася кампанія ў прэсе, дзе гаварылася, што "шагалізацыя" і сіянізм - гэта зло. Сталі публікавацца "лісты працаўнікоў" - абкатаны ў 30-х гадах трук. У іх асуджалася пазіцыя Андрэя Вазнясенскага, якую ён выказаў у часопісе "Огонек" у эсэ "Гала Шагала". Паэт лічыў, што Віцебску патрэбен музей мастака.

У кастрычніку 1988 году Васіль Быкаў, Андрэй Вазнясенскі і Давід Сімановіч паслалі ў рэдакцыю газеты "Советская культура" ліст "Аб музеі Марка Шагала ў Віцебску", пазней гэтую ідэю падтрымаў акадэмік Дзмітрый Ліхачоў, які ўзначальваў тады савецкі фонд культуры. Час і намаганні зрабілі сваю справу: 23 верасня 1991 года рашэннем Віцебскага гарвыканкама была прынятая пастанова: у доме №11 па вул. Пакроўскай (былая Дзяржынскага) стварыць Дом-музей Марка Шагала.

© Sputnik Павел Вур

Канторка, за якой маці Марка Шагала прадавала розныя тавары. Лаўка знаходзілася проста ў доме.

Апошняя карціна - першая карціна

На першай выставе ў музеі не было ніводнай нашай карціны, але за 25 гадоў музей сабраў вялікую калекцыю. Зараз там захоўваецца каля трохсот арыгінальных графічных аркушаў Шагала і больш за дзве з паловай тысячы кніг пра авангарднае мастацтва дваццатага стагоддзя. Усё гэта - падарункі спадчыннікаў, прыватных асоб, калекцыянераў.

У канцы 80-х гадоў у Віцебск прыехала дэлегацыя з нямецкага горада Нінбурга. Маленькі горад, Ніжняя Саксонія, 30 тысяч насельніцтва. Немцы прыехалі ў Беларусь "пакланіцца народу і зямлі, якім фашызм прынёс шмат бед і разбурэнняў". Пасябравалі з Віцебскам. У гэты час у горадзе адкрыўся музей Шагала, і немцы вырашылі дапамагчы, стварыўшы ў 1992 годзе "Круг садзейнічання Дому-Музею Марка Шагала ў Віцебску". Выйшла так, што немцам з невялікага гарадка было важней стварыць музей Шагала, чым віцяблянам.

© Sputnik Павел Вур

Цытаты з вершаў Шагала ў перакладзе Андрэя Вазнясенскага з"явіліся на платах па Пакроўскай вуліцы да 130-годдзя мастака

Менавіта мэр Нінбурга падарыў першую карціну ў калекцыю музея. Па цікаваму супадзенні, гэта апынулася апошняя праца Шагала "Да iншага свету". Пра гэта містычнае супадзенне любяць распавядаць работнікі музея.