Пра сябе афганцы распавядаюць неахвотна. Вайну успамінаць не любяць. Але кожнаму з іх яна сніцца да гэтага часу...

Віталь Княжышча служыў у Афганістане ў 1984-1985 гадах. Гэта цяпер падзеі з 25 снежня 1979 года па 15 лютага 1989 года на тэрыторыі Афганістана называюцца "вайной", а ў тыя часы гэта было "аказанне інтэрнацыянальнай дапамогі".

Ігар Дзевашоў у Афганістане быў снайперам. Да гэтага часу "ваюе" у сне. Успамінае, як увесну 1988 года прыкрываў групу, якая трапіла ў засаду. Людзей выводзілі праз мінныя палі. Пашанцавала: усе засталіся жывыя.

Улік знішчаных "духаў" не вёў. "Некаторыя рабілі засечкі на цаўі або прыкладзе, я гэтым не пакутаваў. На самай справе псіхалагічна гэта цяжка. Пакуль ідзе бой, усё нармальна, а пасля спрабуеш пераключыцца. Забіваць людзей і ўсведамляць гэта - вялікі і цяжкі груз", - кажа Дзевашоў. Прызнаецца, што на вайне было страшна.

Ігар Дзевашоў у Афгане атрымаў медаль "За адвагу".

Падпалкоўнік Іван Бурлака ў Афганістане быў двойчы - у 1979-1981 і 1987-1989 гадах. У першай камандзіроўцы, тады яшчэ маёр, займаўся рамонтам аўтамабіляў, бронетэхнікі і стралковай зброі. Крыху пазней стаў намеснікам камандзіра самаходна-артылерыйскага дывізіёна. У абавязкі ўваходзіла планаванне вылетаў верталётаў, якія дастаўлялі на заставы, у тым ліку і высакагорныя, асабісты састаў, прадукты харчавання, боепрыпасы. Наладжваў ўзаемадзеянне авіяцыі і дэсантнікаў у час баявых аперацый.

Асабліва ўрэзалася ў памяць, як савецкі самалёт збілі маджахеды. "Там загінулі 12 чалавек. Шкада хлопцаў, усіх, хто не вярнуўся з той вайны", - кажа Бурлака. Узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі, медалём "За баявыя заслугі".

Іван Ладноў быў адным з першых, хто ступіў на афганскую зямлю ў снежні 1979-га. Тады стаяла задача - захапіць аэрадром у Шындандзе. Аперацыя прайшла паспяхова, без страт. Пасля Ладнова з іншымі дэсантнікамі перакінулі ў Кандагар, дзе ён правёў месяц, ахоўваючы аэрадром.

У Джалалабадзе пачаліся баявыя выхады. На верталётах Ладноў разам з таварышамі прыкрываў савецкіх салдат, душачы агнявыя кропкі маджахедаў. Затым зноў трапіў у Кандагар. Удзельнічаў у захопе караванаў са зброяй і боепрыпасамі. На адным з заданняў салдат, які ішоў побач, падарваўся на міне, а Івана проста адкінула выбуховай хваляй. "Ужо дома па начах мучылі кашмары: і крычаў, і прачынаўся. З гадамі боль прытупіўся", - прызнаецца афганец.

Падпалкоўнік Валерый Марчанка ў Афганістане быў двойчы: першы раз з моманту ўводу савецкіх войскаў (1979-1981), затым захапіў два апошнія гады вайны (1987-1989). Камандаваў разведвальнымі падраздзяленнямі ПДВ. Задачы, як кажа, стаялі разнапланавыя: аналіз і прадастаўленне дакладных разведвальных дадзеных камандаванню, засады, налёты.

Спецыяльны ўлік знішчаным душманам Марчанка не вёў, але за свае справы не сорамна, прызнаецца ён. "На аперацыі ты не можаш даць сабе слабіну, таму што засяроджаны на галоўным, а ўжо потым, калі застаешся сам-насам са сваімі думкамі, зубы ляскаюць ад страху і жаху. І нават праз шмат гадоў бывае накоціць", - дадае Марчанка. Узнагароджаны двума ордэнамі Чырвонай Зоркі.

Андрэй Усачоў праходзіў тэрміновую ваенную службу ў Афганістане ў 1980-1982 гадах. На гарачую зямлю паляцеў добраахвотна. "У 1980-м годзе ўсё было добраахвотна", - кажа афганец. Ваяваў у правінцыі Пандшэр.

На самым першым выхадзе малады салдат Усачоў фактычна выратаваў роту. Яму далі задачу, будучы ў разведдазоры, спусціцца з гары і заняць абарону ў арыка, а ён, вырашыўшы скараціць шлях, з'ехаў прама на бронекамізэльцы. Яго прыкладу рушылі ўслед і іншыя салдаты. І, нягледзячы на тое, што маёмасць і абмундзіраванне ён папсаваў, такім чынам падраздзяленню атрымалася праскочыць пару засад на суседняй гары. Яго грудзі ўпрыгожвае ордэн Чырвонай Зоркі.

Уладзімір Царэня ваяваў у Афгане з 1983 па 1985 год. Служыў наводчыкам самаходнай артылерыйска-мінамётнай ўстаноўкі "Нона". У ёй яму аднойчы давялося гарэць - іх калона трапіла ў засаду. "Духі" машыну падпалілі. Уладзімір выжыў цудам, атрымаў страшныя апёкі.

Вяртаць да нармальнага жыцця дапамагалі сябры і калегі. "Самае галоўнае: не застаўся сам-насам са сваёй бядой. У шпіталь прыязджалі зусім незнаёмыя людзі, падтрымлівалі мяне. Гэта надавала сіл", - распавядае Царэня.

Ордэн Чырвонай Зоркі Уладзіміра Царэні.

Капітан Аляксандр Чалышаў упершыню трапіў у Афганістан салдатам тэрміновай службы ў 1979 годзе. Адваяваў, вырашыў стаць афіцэрам. Скончыўшы Разанскае вышэйшае паветрана-дэсантнае вучылішча, зноў папрасіўся "за рэчку", дзе правёў з 1984 па 1986 гады.

Падчас аднаго з заданняў яго падраздзяленне захапіла склад са "сцінгерам" (амерыканскі пераносны зенітна-ракетны комплекс - Sputnik) на мяжы з Пакістанам. Маджахеды адбіваліся люта, але аперацыя прайшла ўсё ж паспяхова. "Дорага далося нам тое заданне, шмат хлопцаў загінула", - уздыхае афганец. Узнагароджаны ордэнам Чырвонай зоркі, медалём "За адвагу".