Што значаць жэсты Збавіцеля і чаму лікі святых на старых беларускіх абразах такія смуглыя, як разумець каптур замужняй жанчыны на галаве Марыі, якая была толькі заручаная з Іосіфам? Гэтыя і мноства іншых пытанняў задаў сваім слухачам і потым адказаў на іх аўтар першай экскурсіі ў рамках "Культурных вакацый", учыненых Нацыянальным мастацкім музеем, загадчык аддзела навукова-асветніцкай працы Дзмітрый Салодкі. На аўтарскую экскурсію "Як разглядаць ікону" адправілася карэспандэнт Sputnik Вера Дашкевіч.
"Уменне чытаць іконы важна… Іканапісная дошка, ці чорныя лікі, як іх раней называлі, — гэта не нешта прымітыўнае. Гэта глыбінная і надзвычай цікавая інфармацыя", — патлумачыў сваю ідэю прадметна пагаварыць аб сакральным Салодкі.
Размова атрымалася максімальна карэктная. Ікона — безумоўна, вобраз для малітвы, але і найбагацейшы культурны тэкст — і духоўны, і гістарычны. Найбольш яркія ўрыўкі гэтага "тэксту" і абмеркавалі падчас экскурсіі.
Што кажуць жэсты
Салодкі звярнуў увагу сваіх слухачоў на жэсты Хрыста. Калі гаворка ідзе аб абразах з выявай святых, то складзеныя пэўным чынам пальцы правай рукі чытаюцца канонам як блаславенне імем бога. У гісторыі з жэстамі Хрыста, па словах Салодкага, гаворка ідзе хутчэй пра класічныя прамоўніцкія жэсты, апісаныя яшчэ рымлянінам Квінціліянам, аўтарам "Навучання прамоўцы".
"У гэтым выпадку два прыпаднятых пальца — на абразах з Маці Божай — гэта спроба прыцягнуць увагу. А тры самкнутыя пальцы на абразах, дзе намаляваны ўжо дарослы Хрыстос — знак максімальнай увагі — гучаць хутчэй як "памаўчыце, калі ласка, да вас звяртаюся", — патлумачыў Салодкі.
Таямніца смуглых вобразаў
Салодкі распавёў і пра тое, чаму колер адзення Багародзіцы на розных іконах змяняецца ад ярка-пунсовага да фіялетавага. На Усходзе і Захадзе па-рознаму ўспрымалі паняцце "імператарскі" пурпурны колер і выкарыстоўвалі розныя мінералы для вытворчасці фарбы.
"Да таго ж лак мог цямнець, і колер таксама мог станавіцца больш цёмны. Выдаляць пакост без пашкоджанняў маляўнічага пласта і аднаўляць іконы навучыліся толькі ў ХХ стагоддзі. А да гэтага іх перапісвалі — прычым перапісвалі ўжо пацямнелымі фарбамі", — распавёў Салодкі.
Уласна таму на многіх іконах абліччы выглядаюць такімі трохі, па словах Салодкага, "эфіёпскімі".
Беларускія лікі
У святых, пісаных старымі майстрамі на тэрыторыі цяперашняй Беларусі, нярэдка прыкметныя добра прапісаныя вушныя ракавіны, звярнуў увагу сваіх слухачоў экскурсавод. Гэта народнае разуменне ідэі, што Бог усё чуе, патлумачыў Салодкі. Але гэта не адзіная вольнасць у адносінах да канону, якую дапускалі мясцовыя майстры. З XVI стагоддзя лікі святых на тутэйшых іконах атрымліваюць цялесныя рысы.
"Кананічная візантыйская традыцыя патрабуе строгай прапрацоўкі, стварэння адхіленасці, і, як следства, сыходу ад матэрыяльнасці і цялеснасці вобразу. А ў Беларусі да XVI стагоддзя, мабыць, пад уплывам партрэтнага еўрапейскага жывапісу вобразы набываюць ярка выяўленыя партрэтныя характарыстыкі, гэта значыць з'яўляецца тая самая цялеснасць", — распавёў Салодкі.
"Сам жывапіс наносіцца на клеявы раствор, змяшаны з мелам. Клей з мелам называецца ляўкас. І вось беларускія майстры наносілі досыць тоўсты пласт гэтага ляўкасу, а потым па ім выразалі нажамі ўзоры на фоне. Напрыклад, Жыровіцкі абраз XVIII стагоддзя цалкам выразаны на дошцы па гэтаму ляўкасу і цалкам залачоны. Гэтая любоў да ўпрыгожвальніцтва — гэта адна з візітных картак нашага іканапісу", — падкрэсліў Салодкі.
Вакацыі працягваюцца
Вучыцца разглядаць іконы прыйшлі каля 20 дам — самых розных узростаў. "Выкажу здагадку, што мужчыны ў гэты час працуюць", — засмяяўся Салодкі. Ён не сумняваўся, што яго лекцыя збярэ аўдыторыю. А вось у сектары маркетынгу, дзе прыдумалі праект, сумневы былі.
"Асцярогі, што людзі ня прыйдуць, былі. Таму мы ўвялі папярэднюю рэгістрацыю. І, як паказала рэгістрацыя, набіраюцца групы", — распавяла загадчыца сектарам маркетынгу Алена Набароўская.
Рэгістрацыя адкрыта яшчэ на тры аўтарскія экскурсіі. У сераду ў Нацыянальным мастацкім будуць вучыць глядзець і бачыць антычныя сюжэты ў палотнах заходне-еўрапейскіх майстроў.
У чацвер зразумець і ўсвядоміць, што ёсць чым ганарыцца, можна будзе ў рамках аўтарскай экскурсіі "XX стагоддзе: беларускае мастацтва праз прызму сацыяльных зменаў".
Нарэшце, у пятніцу слухачоў запрашаюць паглядзець на "Парцалянавы кабінет і іншыя дзівосы Азіі".
"Магу запэўніць, што дакладна не будзе сумна. Мікіта Моніч умее падаць сваю ўсходнюю тэму і з толкам, і вельмі смешна. Гэта збольшага такі музейны стэндап. У любым выпадку ўсе гэтыя экскурсіі не акадэмічныя. Для гэтага ў нас ёсць лекторый. А гэта свайго роду эксперымент", — распавяла Набароўская.
Калі эксперымент апынецца ўдалым, слухачы прыйдуць і застануцца задаволеныя, то аўтарскія экскурсіі "Культурных вакацый" стануць яшчэ адной пастаяннай прапановай музея.
