Лепшыя беларускія фільмы пра Вялікую Айчынную вайну: "Знак бяды"

Юлія Хвошч, Sputnik.

За аповесць "Знак бяды" Васіль Быкаў быў узнагароджаны Ленінскай прэміяй. Гэты твор стаў пэўным этапам як у творчасці самаго пісьменніка, так і ў беларускай літаратуры. Твор цалкам адпавядае вядомай быкаўскай стылістыцы: абмежаваная прастора дзеяння, чаргаванне часовых прамежкаў, невялікая колькаць дзеючых асоб, характэрная ваенная тэматыка і вострая праблематычнасць, засяроджанасць не на падзеях, але на ўнутраным свеце герояў.  

Хмары над хутарам

Звычайная беларуская вёска. Старыя муж і жонка — Пятрок і Сцепаніда Багацькі, якія на пачатку вайны праводзілі сваіх дзяцей на фронт і ўжо даўно не атрымлівалі пра іх звестак, вымушаны прымаць у сваёй хаце нямецких салдат.

У амаль дакладнай эрканізацыі Пташука, як і ў друкаванай першакрыніцы, увага гледача акцэнтуецца на слове "бяда". Рэжысёр разважае на тэму, чаму бясконцыя беды ўсё жыццё валіліся на галовы сумленных людзей, галоўных герояў Сцепаніды і Пятрука,чаму яны ўсё жыццё былі вымушаныя трываць.

© Sputnik / РИА Новости

Кадр з фільму "Знак бяды"

Ад пераважнай большасці іншых савецкіх фільмаў пра вайну "Знак бяды" адрозніваецца, у першую чаргу, поўнай адсутнасцю аптымізму і традыцыйнай верай у "светлыя ідэалы".

Такія словы як "Камунізм" і нават "Радзіма" падаюцца нікчэмнымі побач з сапраўдным чалавечым болем і адчаем. Над хутарам, дзе жывуць галоўныя героі, на працуягу ўсяго фільму ўсё больш насоўваюцца хмары.

Пятрок і Сцепаніда

Генадзь Гарбук у ролі Петрака  і  Ніна Русланава ў ролі Сцепаніды выдатна справіліся з пастаўленымі рэжысёрам задачамі.

Вобраз галоўнага героя ў выкананні Гарбука атрымаўся менавіта такім, якім яго ўяўляў сам Быкаў. Пятрок — далікатны, шчыры і сардэчны чалавек, які нават мухі не можа пакрыўдзіць ці кепскага слова сказаць. Ён сумленна займаецца гаспадаркай, гоніць самагон, а ў рэдкія хвіліны вольнага часу пяшчотна, нібы дзіцяці, бярэ ў рукі скрыпку і грае вельмі простую мелодыю, але чуе ў ёй усё, што давялося перажыць.

У Петрука ёсць тыповая беларуская рыса характару — памяркоўнасць.  Ён гатовы трываць і пакутваць, каб толькі не зрабілася горш, чым ёсць.  Галоўны герой можа саступіць, змірыцца і нават прынізіцца, але таксама і здольны аддаць жыццё за роднага чалавека.  Хіба гэта прыніжэнне, калі за роднага чалавека, разважае ён. Але ўсяму ёсць межы, і нават у самых цярплівых пачуццё асабістай годнасці рана ці позна пераважыць.

© Sputnik / РИА Новости

Кадр з фільму "Знак бяды"

Сцепаніда ў выкананні Русланавай — жанчына з мужыцкім характарам. Моцная, зямная, бойкая жанчына, гатовая прыйсці на дапамогу, здольная даць адпор. Гэта пра такіх кажуць: "Яна і каня на скаку нават спыніць". Толькі вайна не конь.

Вымушаная трываць прысутнасць ворага ў сваёй хаце, але не гатовая мірыцца з такім становішчам, яна, як можа, аказвае супраціў: то карову выдаіла ў поле, каб немцам малака не дасталася, то аўтамат нямецкі ў калодзежы ўтопіць… Вось толькі яе шчыры бунт наіўны і сэнсу: не думае яна, да якіх наступстваў могуць прывесці яе ўчынкі. Жах, злосць, боль, стомленасць — у вачах акцёркі Ніны Русланавай.

Смерць Сцепаніды, як і логіка ўсіх яе учынкаў, таксама змяшчае міфалагічны падтэкст: з ёй гіне свет патрыярхальнай вёскі, якую "раскулачыла" калектывізацыя, а затым дабіла вайна.

© Sputnik / Л. Лупаў

Лепшыя беларускія фільмы пра Вялікую Айчынную: “Ідзі і глядзі”

Абодва героя выхаваны каранёвай сялянскай традыцыяй народнага жыцця — людзі духоўнай памяці, людзі сумлення. Доўгі няпросты шлях прайшлі яны рука аб руку, сваёй працай урабляючы зямлю, якая выгадавала і ўзгадавала іх. Разам пераадольвалі нягоды, разам змагаліся з жыццёвымі перашкодамі, разам радаваліся прыходу новага дня і рэдкім хвілінам шчасця, усведамляючы сваю адказнасць за саміх сябе. Але занадта шмат парою выпадае на чалавечую долю, або правільней сказаць — нядолю.

Сродкамі кінематографа

Фільм зняты тонка, з густам: пейзаж, дэталі, дэкарацыі, музыка, акцёрская ігра і аператарскія панарамы дапаўняюць адзін аднаго і малююць не надта вясёлую карціну. На працягу больш як двух гадзін на экране прысутнічае нізкае шэрае неба, хлюпота, дрыгва, дажджы. З самых першых кадраў глядач адчувае, што адбудзецца бура і сонца не выйдзе праз хмары. Змрочанасць карціне дадаюць шэрыя фарбы, скрыўленыя хаты і музыка, якая  ненадакучліва і выразна адцянаяе апісаныя падзеі.

© Sputnik / РИА Новости

Аляксей Зайцаў (ляжыць) на здымках фільму "Знак бяды" Міхаіла Пташука

Здымкі фільму праходзілі на хутары Бартнікі ў Баранавіцкім раёне Брэсцкай вобласці. Ідэю здымаць менавіта там Пташуку падсказаў старшыня калгасу "Кастрычнік" Леў Аліферка, дзе некалі Пташук здымаў сваю стужку "Вазьму твой боль".

Конь пад час здымкаў атрымаў снатворнае, а карова, як і ў фільме Клімава "Ідзі і глядзі", сапраўды была забіта і менавіта яе тушу пасля немцы разбіралі ў кадры.

Лепшыя беларускія фільмы пра Вялікую Айчынную вайну: “Трэцяя ракета”

Падчас спальвання хутару дзве з трох камер зламаліся, а апошняя ледзь не згарэла. Разам з тым кацяня, якое прыжылася за час здымкаў сярод кінагрупы, раптам пачало раўсці і імкнуцца ў палаючую хату.

Нягледзячы на ​​камерны сюжэт, гістарычны пасыл у фільма магутны. Мастацкая задача рэалізавана не толькі за кошт бліскучай ігры Русланавай і Гарубкі, але і ўсёй здымачнай групы.

"Зло не можа спарадзіць нічога, апроч зла"

Аповесцю "Знак бяды" Быкаў напісаў а Пташук паказаў адну са шматлікіх беларускіх гісторый часоў ваеннага ліхалецця.  Гэта гісторыя пра сустрэчу мірнага насельніцтва са сваімі традыцыямі з вайной і новай рэчаіснасцю. Гісторыя пра знішчэнне нацыянальных асноў жыцця, пра вайну і барацьбу са знешнім ворагам. А таксама пра тое, як чалавек ставіцца да сваёй радзімы, сваіх каранёў і да народу і нясе на сваіх плячах крыўда праз беднасць і гора.

У фільме прысутнічае і моцны ідэалагічны аспект. Паліцаі, "любімыя" героі Быкава, і аўтар паказвае іх нелюдзямі, прычым, як нямецкіх, так і савецкіх. Тут аўтар выходзіць за рамкі звыклай калізіі "здраднік Радзімы", паглыбляе праблему. Адзін з персанажаў агучвае такую ​​думку: "Уладзе трэба дагаджаць. Любой улады. Хоць савецкай, хоць нямецкай".

© Sputnik / РИА Новости

Кадр з фільму "Знак бяды"

Вельмі да месца рэтраспектыва з жыцця хутара часоў калектывізацыі — менавіта яна, з яе бесчалавечнай класавай барацьбой і раскулачваннем, пасяліла ў душах сялян нянавісць, яку падчас вайны. Згубны ход гісторыі, калі змена начальнікаў, сцягоў і партыйных курсаў кідала народ з агню ў полымя — вось крыніца ўсіх бед па Быкаву. На фоне гэтага шматгадовы кашмар і нават нямецкая агрэсія сыходзяць на задні план.

На думку большасці кінакрытыкаў, гэтая аповесць з'яўляецца самай цяжкай для ўспрымання з усіх твораў Быкава. Гэтая цяжкасць дасягаецца за конт спалучэння філасоўкага роздуму, які будуецца вакол галоўнага паняцця "знак", з бязлітасным быкаўскім натуралізмам.  Глыбокі філасоўскі аналіз, адказы на шматлікія пытанні і жыццёвасць робяць аповесць "Знак бяды" і яе экранізацыю адным з самых спелых твораў беларускай літаратуры і кінематографа.

Фільм адзначаны ўзнагародамі:

Гран-пры "Статуя Свабоды", узнагарода за "лепшы фільм", "за лепшую жаночую ролю", "за лепшую мужчынскую ролю"  на ХVI Міжнародным кінафестывалі ў Сапотніцы, Югаславія (1987 год)

Гран-пры тэлерадыёкампаніі ВВС "за лепшы неанглійскамоўны фільм" (1987 год)

Прэмія беларускай федэрацыі прафсаюзаў (1987 год).